अनलाइन दुनियाका स्वयंसेवक

शोख समाजसेवा हो । सामाजिक कार्यमा योगदान पु¥याउदा बेग्लै आनन्द आउछ उनलाई । तर त्यसका लागि उनी ठेली बोकेर घरघर चन्दा उठाउन हिंड्दैनन् । भाषण र मन्तव्य छांट्दैनन् । प्रज्वल बरालका, २३, लागि समाजिक सेवा गर्न घरभित्रैको कम्प्युटर (इन्टरनेट सहितको) काफी छ । उनै प्रज्वलले अनलाइन स्वयंसेवाका लागि संयुक्त राष्ट्रसंघले विश्वभरका १० जनालाई बर्षेनी दिने ‘अनलाइन भोलुन्टियर अवार्ड– २००९’ पाए । उक्त अवार्ड पाउने उनी पहिलो नेपाली पनि हुन् ।

आउनुस अब एकैछिन उनै प्रज्वलको काठमाण्डौं, नया बसपार्कस्थित घर जाउ– अनलाइन स्वयंसेवाबारे बुझ्न । के हो अनलाइन स्वयंसेवा ? कसरी स्वयंसेवक बन्नेजस्ता धेरै प्रश्नको जवाफ उनले अनुभवकै आधारमा हेलो शुक्रबारसग साट्दैछन् । उनका अनुसार अनलाइन स्वयंसेवा गर्न चहानेले संयुक्त राष्ट्रसंघ अन्तर्गतको http://onlinevolunteering.org/ वेवसाइटमा जानुपर्छ । जहा“ इमेल एकाउण्ट खोलेझैं सजिलै एउटा एकाउन्ट खोल्न सकिन्छ जुन तपाईंले स्वयंसेवक बन्नका लागि निवेदन फारम भरेजस्तै हो । जसका आधारमा तपाईंले स्वयंसेवा गर्न सकिने ठूलो संसारमा प्रवेश गर्नुहुनेछ । विश्वभरका हजारौं सामाजिक संस्थाहरुले आफ्नो परिचय सहित के कामका लागि कस्तो र कतिजना स्वयंसेवक खोजिरहेका छन् भन्ने त्यहा“ उल्लेख गरिराखेका हुन्छन् । ति स्वयंसेवाहरु पूर्णत अनलाइन हुनेछन् । जसमा तपाईंले उनीहरुको लागि प्रपोजल-रिपोर्टहरु बनाइदिने, वेवसाइट डिजाइन गरिदिने, डाटा एनलाइसिस गरिदिने, नया र थप प्रभावकारी तरिकाहरु सुझाउनेदेखि लिएर उनीहरुका उद्देश्यलाई सघाउन सक्ने दातृनिकायहरु खोजिदिनेसम्मका काम हुन सक्छन् ।

उनले गरेको पनि त्यस्तै हो । आजभन्दा झण्डै ३ बर्षअघि सेन्ट जेभियर्स कलेजमा आइएस्सी गर्दैगर्दा उनको संगत आफूभन्दा २ बर्ष जेठा एकजना दाजुस“ग (सुविन हछेतु) भयो । प्रज्वल भन्छन्, ‘आफ्नो करिअरप्रति हरदम चिन्तित रहने वहा“ले अमेरिका पढ्न जानका लागि बलिया सर्टिफिकेहरु जम्मा गर्दै हुनुहुन्थ्यो ।’ एकदिन वहा“ले समेत गर्दै गरेको अनलाइन स्वयंसेवा गर्न सुझाएपछि उनी भिडेका थिए । पहिलो पटक उनले स्वयंसेवा गर्न खोजेको संस्थाले उनलाई अस्विकृत ग¥यो तर उनले हार मानेनन् । दोस्रो पटक भने युगाण्डाको एक वातावरण संस्थाले ‘वातावरण सुरक्षा रणनीति’ मा रिसर्चका लागि लियो । उनले उक्त काम निकै मिहिनेतसाथ गरे पनि । हालसम्म उनले त्यसबाहेक वंगलादेशको एक गाउ“को विकास नीति बनाउने काम, घानाको एक संस्थाका लागि साझेदारहरु खोजिदिने, युएनडिपी–ब्राजिलका लागि भारतमा काम गर्न आवश्यक रिसर्चरहरुको सञ्जाल बनाइदिने, भारतको एक संस्थाका लागि आर्थिक सहयोग जुटाइदिने र टर्कीका प्रविधि साक्षर जनतामा जीवनोपयोगी सिपहरु बिकास गर्न डिजिटल कोर्स बनाइदिने काम गरिसकेका छन् ।

यद्यपि भारतिय सामाजिक संस्था ‘न्यू लाइफ’ का लागि आर्थिक सहयोग जुटाउन उनले चलाएको अनलाइन अभियानले उनलाई २००९ को विश्वको टप टेन स्वयंसेवक बनाएको हो । न्यू लाइफ अपांग र बिपन्न बालबालिकाका लागि अध्ययन केन्द्र बनाउन लागिपरेको थियो । त्यसैबखत बे¨लोरमा खुला म्याराथुन हु“दैथियो जसमा सहभागिले जुन संस्थाको तर्फबाट जान्थे, केही निश्चित रकम आयोजकले उसको नाममा राखिदिन्थे । प्रज्वलले इन्टरनेटका सबैजसो सामाजिक सञ्जालहरु, आफ्नो पहुच भएका वेवसाइटहरुदेखि लिएर धेरै तरिका अपनाई सहभागिहरुलाई न्यू लाइफको तर्फबाट सहभागि हुन आग्रह गरे । ‘मेरो त्यो अभियान यसरी सफल भयो कि जुन मैले कल्पना समेत गरिको थिइन’, उनी भन्छन्, ‘म सहित २५ जनाको टिम बनाएर उक्त प्रतिस्पर्धा हुनुभन्दा २ महिनाअघिदेखि हप्ताको कम्तिमा २० घण्टाको दरले इन्टरनेटमा प्रचारप्रसारका लागि जुट्थ्यौं ।’ 

अहिले उनी अनलाइन स्वयंसेवाको दुनिया“मा यसरी जमिसकेका छन् कि उनले गर्न चाहे कुनै पनि संस्थाहरुले उनलाई नकार्दैनन् । भारतको नेसनल इन्चिच्युट अफ टेक्नोलोजीमा इलेक्ट्रोनिक्स एण्ड कम्युनिकेसन इञ्जिनियरि¨ गरिरहेका उनी अवार्ड पाउ“दा त्यहींको ‘द हिन्दूस्तान टाइम्स’ मा फोटोसहितको समाचारमा आएपछि कलेजमा उनको उचाई रातारात चुलिएको छ । त्यसबाहेक उनले देशविदेशमा धेरै त्यस्ता साथीहरु भेटाएका छन्, जोस“ग उनी आफ्ना साझा विषयमा निरन्तर अन्र्तकिया गरिरहेका छन् । त्यसका अलावा उनले यस्ता स्वयंसेवालाई युवाहरुले आफूमा कामप्रतिको सीप र जिम्मेवारी सिक्ने अवसरको रुपमा लिनुपर्ने बताउ“छन् । भन्छन्, ‘यसरी स्वयंसेवा गर्दा हाम्रो ब्यक्तित्व विकास त हुन्छ नै, व्यावसायिक जीवन शुरु नगर्दै हामी कामप्रतिको बोध महसुस गर्न सक्छौं ।’ प्रज्वलका अनुभवमा आफूमा धेरै प्रकारको ज्ञान विकसित गर्दै आफ्नै कोठामा बसेर फुर्सदको समय संसारका जुनकुनै क्षेत्रका संस्थाहरुमा काम गर्न पाउनु ठूलो अवसर हो । ‘सबै कुरालाई पैसास“ग जोडेर मात्र पनि हेर्नु हुदैन’, उनी थप्छन्, ‘अनलाइन समाजसेवाले सबैमा विश्वबन्धुत्वको भावना पनि विकास गर्दैछ ।’ आफ्नो २ महिने लामो विदाको क्रममा काठमाण्डौं फर्केका उनी उनी विश्व वन्यजन्तु कोषको कन्र्जभेसन रिसोर्स सेन्टरमा इन्टर्नसिप गरिरहेका छन् । पढाई इलेक्ट्रोनिक इञ्जिनियरि¨ भए पनि उनी वातावरण क्षेत्रमा करिअर बनाउन चहान्छन् । भन्छन्, ‘अबका मेरा अनलाइन स्वयंसेवाका प्रोजेक्टहरु पनि वातावरण सम्बन्धी नै हुनेछन् ।’ प्रज्वलको नया“ बाटोलाई हेलो शुक्रबारको शुभकामना ।  

via Hello Shukrabar (kantipur) dated 9th July, 2010.

http://epaper.ekantipur.com/showtext.aspx?boxid=13311453&parentid=7720&issuedate=972010