रूखप्रेमी समूह

जीवनमा कतिवटा रूख रोप्नुभो ? रोपिएका बिरुवा कस्तो हालतमा छन् ? हुर्किए कि मरिसके ? आफ्नो उमेरसँग दाँजेर एकैछिन घोत्लिनूस् त ! त्यसपछि आफ्नै जीवनशैलीमा रूखजन्य उत्पादनको प्रयोग कसरी बढिरहेको छ भन्नेतर्फ हेर्नूस्। सबेरै पढिने पत्रपत्रिकादेखि साँझ सुत्ने सानदार पलङसम्ममा त्यही रूख जोडिएको हुन्छ। हामीले रूखबाट लिएको लाभ र त्यसमा दिएको योगदानको तुलना गर्दा पृथ्वीमाथि कसरी अन्याय गरिराखेका छौँ भन्ने थाहा पाउन धेरै बेर लाग्दैन।

तन्नेरीको एउटा समूह अहिले मानिस र रूखबीच यही भावना जोड्न लागिपरेको छ। यसका अगुवा युवा हुन्, अनुज महत, रोशन कार्की, संरक्षण घिमिरे, प्रयाग उपाध्याय, दीपक मल्ल, रामकुमार भण्डारी र ध्रुव प्रजापति। अनुजले एमबीए पढेका हुन् भने अन्य सबैले कम्प्युटर विज्ञान। भिन्न परिवेश र पृष्ठभूमिबीच यो समूहले अहिले 'बर्थडे फरेस्ट' अभियान चलाइरहेको छ।

कुनै बच्चा जन्मिँदा होस् वा बर्थडे मनाइरहँदा, त्यसको सम्झनामा रूख रोप्ने अभियान हो यो। अनुज महत भन्छन्, "यसले रूखसँग आफ्नो एउटा कालखण्डको साक्षी र सँगै हुर्किरहेको साथीको भावना विकसित गर्नेछ।" विभिन्न अवसर पारेर गरिने वृक्षरोपण खासमा कुनै नयाँ अवधारणा त होइन। तर, बर्थडे फरेस्ट अभियानमा नयाँपन छ। जस्तो: उनीहरूले यसलाई प्रविधिसँग जोडेका छन् र बिरुवा रोप्ने मात्र होइन, हुर्काउने जिम्मेवारी पनि लिएका छन्। एउटा रूख रोपेबापत उनीहरूले ९ सय ८० रुपियाँ लिन्छन्। त्यस अन्तर्गत रूख रोप्नेदेखि तीन वर्षसम्म वर्षको दुईपटक तस्बिर अपडेट गरिन्छ, रूखसँग प्रायोजकको नाम र सन्दर्भ उल्लेखित मेटल प्लेट राखिन्छ। सामुदायिक वनको सहकार्यमा त्यसको हेरचार गर्ने व्यवस्थासमेत मिलाइएको छ।

बिरुवा रोपिएको ठाउँको जीपीएस ट्रयाकिङ् गरिएको हुन्छ, जसबाट वर्षौंपछि समेत प्रायोजकले आफूले रोपेको बिरुवा हेर्न सक्छन्। रोशन कार्की भन्छन्, "सामान्यतः तीन वर्षभित्र एउटा बिरुवा हुर्किसक्छ। केही गरी मर्‍यो भने अर्को बिरुवा रोपिदिन्छौँ।" र, हरेक वृक्षरोपण गर्नेको नाममा रूखको तस्बिरसमेत 'अपडेट' भइरहेको हुन्छ, उनीहरूको साइटमा।

यही अभियान जोडिएको बर्थडे फरेस्ट नामको मोबाइल एप्स गुगल स्टोर्समा छ, जसले आफ्नो जन्मदिन सम्झाउने र रूखको अवस्था देखाउँछ। झन्डै चार महिनाअघि काठमाडौँमा आयोजना गरिएको एप्स प्रतिस्पर्धामा सामाजिक सेवा शीर्षकतर्फ यो मोबाइल एप्सले उत्कृष्ट भएर एक हजार अमेरिकी डलर पुरस्कार पाएको थियो।

ग्लोकल मन

अमेरिकामा पढ्ने विद्यार्थीको लागि गर्मीयाम रमाइलोको समय हो । कसैले त्यही ३ महिने छुट्टिमा काम गरेर पैसा जम्मा पार्छन् त कोही आ–आफ्ना परिवारसँग बस्छन् वा कतै घुम्न जान्छन् । तर सहदेव याङमाली राई भने भोजपुर पुगेर दिप्सा गाउँको खेतबारीमा बिताए । त्यहाँका स्थानिय महिलालाई अदुवा, लसुन र विभिन्न सागसब्जीको उब्जाउने नयाँ–नयाँ शैली बताए र त्यही अनुसार कामको शुरुवात पनि गरे । तिनको उत्पादन कसरी धेरै गराउनेदेखि बजारमा कसरी पुर्‍याउने भन्नेसम्म योजना र शुरुवाती काम गरे । राईलाई खेतिपातीबारे त्यतिधेरै अनुभव थिएन तर ३ महिनायता उनले विभिन्न पुस्तक एवं विज्ञलाई भेट्दै त्यसबारे सिकिराखेका थिए ।

राई पूर्व अमेरिकी राष्ट्रपति विल क्लिन्टनको पहलमा स्थापित क्लिन्टन ग्लोबल इनिसेटिभ अवार्डका ९ हकदारमध्ये एक हुन् । बिगत ६ बर्षयता उक्त अवार्ड सामाजिक सेवा र जीवनस्तर उकास्ने काममा योगदान दिन चहाने विश्वविद्यालयका विद्यार्थीको लागि आकर्षण बन्दै आएको छ । यसपटक राई विभिन्न ७५ मुलुकबाट ६ सयभन्दा बढि योजनासँग प्रतिस्पर्धामा थिए । उनले जितेको अवार्डलाई अमेरिकाको मिजोरीस्थित वेस्टमिनिस्टर्स कलेजले आफ्नो वेवसाइटको होमपेजमै ‘असामान्य सफलता’ मानेर राखेको छ । “स्थानिय स्रोतकै सदुपयोग गरेर महिलाको जीवनस्तर उकास्ने र द्वन्द्वले दिएको घाउ बिर्साउने मेरो कामको लक्ष्य हो,” राई भन्छन्, ‘त्यसले प्रभाव अन्तत: दिप्साका थुप्रै पक्षमा देखिने हुँदा अवार्ड पाएको हुनसक्छ ।’

त्यहींको जनोदय उच्च माविमा सोलार जोडेर कम्प्युटर कक्षा शुरु गर्ने अर्को योजना यसैको सफलतासँग जोडिएर आउनेछ । अहिले जाँदा पनि उनले १ सोलार प्यानल स्कुललाई लगिदिएका थिए । भन्छन्, “त्यही खेतीबाट बर्षेनी ५० हजार छुट्याउन सकियो भने स्कुलमा सोलारबाट कम्प्युटर कक्षा दिगो रुपमा चल्न सक्छ ।”

सिकाइका अभियन्ता

लमजुङको भलायखर्कस्थित जनोदय उच्च माध्यमिक विद्यालयमा काठमाडौँको बूढानीलकण्ठ स्कुलदेखि अमेरिकामा पढ्ने विद्यार्थीको जमघट देखिन्छ। उनीहरू क्याम्प नै राखेर स्थानीय विद्यार्थीलाई नयाँ-नयाँ ज्ञान बाँडिरहेका छन्। कोही डेटा भिज्युलाइजेसन सिकाइरहेका छन् त कोही टेलिमेडिसिनको पूर्वाधार निर्माणमा खटिरहेका छन्। त्यहाँको इन्टरनेट क्याफेमा विद्यार्थी आएर किताबमा नभएका कुरा इन्टरनेटको सर्च इन्जिन गुगलमार्फत खोज्छन्।

सिक्ने र सिकाउने यो 'पिस इनोभेसन ल्याब'को परिवेश तयार पार्ने मुख्य योजनाकार हुन्, अमेरिकाको पेन्सलभेनियास्थित स्वाथमोर कलेजमा अर्थशास्त्रमा स्नातकका विद्यार्थी निमेश घिमिरे, २२। सीमित पूर्वाधार र स्रोतका बाबजुद घिमिरेले एक वर्षअघि सुरु गरेको यो कामले केही महिनाअघि मात्र अमेरिकाको प्रतिष्ठित डेभिस प्रोजेक्ट फर पिस अवार्ड पायो। पुरस्कारस्वरूप पाएको १० हजार अमेरिकी डलर र बि्रटिस काउन्सिल तथा स्वाथमोर फाउन्डेसनले दिएको जनही २ हजार ५ सय अमेरिकी डलर पनि घिमिरेले ल्याब बनाउनमै खर्च गरे।

सामान्यतः ल्याब भन्नाले प्राविधिक वा विज्ञानका पक्षसँग मात्र जोडिन्छ। तर, निमेशको यो कामले भने त्यसभन्दा फराकिलो दायरा समेट्छ। यो केही समयका लागि मात्र गरिने काम नभएकाले सुस्तरी तर प्रभावकारी ढंगबाट अगाडि बढ्नेमा निमेश ढुक्क छन्। भन्छन्, "यसको सफलतासँगै अन्य ठाउँमा समेत कसरी यस्ता ल्याब निर्माण हुन सक्छन् भन्ने निर्धारण हुने भएकाले यो काम निकै महत्त्वपूर्ण छ।"

ल्याब विद्यार्थीमा मात्र सीमित छैन। भलायाखर्कबाट नजिकको अस्पतालसम्म गएर सामान्य जाँच गराउन कम्तीमा एक हजार रुपियाँ खर्च हुन्छ। तर, यसै साता उनीहरूले सुरु गर्न लागेको टेलिमेडिसिन सेवाले त्यसलाई बढीमा १ सय ५० रुपियाँमा सम्भव गराउनेछ। जसका लागि निमेशको टिमले धुलिखेल अस्पताल, काठमाडौँ मोडल अस्पताल र न्युरो अस्पतालसँग सम्झौता गरसिकेको छ। उनीहरूले साताभर विभिन्न समय बाँडेर त्यहाँका बिरामीका लागि समय छुट्याउनेछन्। महावीर पुनसँग सहकार्य गरेर गाउँमा बेतारे इन्टरनेट सेवा पुर्‍याएका छन्, उनीहरूले।

रेडक्रस आइकन

खासमा रेडक्रस स्वयंसेवक हुन् यशोदा अर्याल, २६। गृहजिल्ला सुर्खेतदेखि काठमाडौँसम्म उनले थुप्रै ठूला-साना आपतविपत्मा स्वयंसेवा गरेकी छन्। त्यही स्वयंसेवी कामकै लागि उनलाई उत्तरी गोलार्धसँगै टाँसिएको मुलुक नर्वेसम्म पुग्ने अवसर जुर्‍यो। नर्वेजियन रेडक्रसमा रहेर विभिन्न सहरमा काम गररिहेकी यशोदाले यहाँ आउनुअघि सोचेकी थिइन् रे, 'नर्वेजस्तो विकासको उत्कर्षमा रहेको र सुखी कहलिएको मुलुकमा हामीजस्ता स्वयंसेवीको के काम होला र ?'

मध्यरातसम्म सूर्य झुल्किने देशमा दस महिना कति छिट्टै बित्यो भन्ने उनलाई पत्तै भएन। तर, त्यही अवधिमा एउटा ब्रह्मज्ञान भने पाएकी छन् उनले। भन्छिन्, "दुःख र समस्या सबै ठाउँमा छन्। स्वभाव मात्र फरक हो।" नर्वेमा उनको मुख्य काम रेडक्रसमा युवाहरूलाई आबद्ध गराउँदै संगठनात्मक स्वरूप दिने र स्वयंसेवाका लागि प्रेरति गर्नु हो। एक आदर्श रेडक्रस कार्यकर्ताका रूपमा उनले दिगो हुने खालका नमुना अभियानसमेत सञ्चालन गर्नुपथ्र्यो। यस्तो काम हाम्रो परिवेशमा सुन्दा जति सहज लाग्थ्यो, नर्वेमा उत्तिकै गाह्रो। किनभने, यहाँका नागरकिलाई सरकारले सेवा/सुविधा दिनमा कुनै कसुर बाँकी राख्दैन। भन्छिन्, "हाम्रो आँखाबाट हेर्दा त्यो सुन्दर लागे तापनि त्यसले नर्वेलीहरू सामाजिक रूपमा कमजोर बनिरहेका छन्।"

एक्लोपन अहिले यहाँको ठूलो समस्या बनेको छ। यसबाट बालबालिकाबाहेक अन्य सबै उमेर समूह प्रताडित छ। त्यसबाहेक विभिन्न देशका शरणार्थीलाई नर्वेको परिवेशमा अभ्यस्त बनाउने चुनौती पनि छ। यशोदाका विचारमा यी सबै पैसा वा प्रविधिले दिन सक्नेभन्दा माथिका विषयवस्तु हुन्।

उज्यालो बाटोमा

काठमाडौँ कस्तो छ ? प्रतीक्षा चापागाईं, २४, लाई थाहा छैन। तर, उनको दिमागमा काठमाडौँलाई सुन्दर बनाउने उपाय खेलिरहेका छन्। त्यसैले त कान्तिपुर टेलिभिजनका लागि त्यही विषयको रपिोर्टिङ्मा भिडिरहेकी छन्। कम्प्युटरअगाडि बसेर योजना बनाउनेदेखि प्रोड्युसर र क्यामेरा पर्सनका साथ फिल्डमै पुगेर काम गरेको देख्दा उनका सहकर्मीहरू छक्क पर्छन्। स्क्रिप्ट लेख्नेदेखि त्यसमा स्वर दिने कामसमेत उनकै जिम्मामा छ।

जन्मजात दृष्टिविहीन हुन्, प्रतीक्षा। काठमाडौँको ल्याबोरेटरी स्कुलबाट एसएलसी सकेपछि उनी उच्च शिक्षाका लागि भारत हान्निइन्। दिल्ली विश्वविद्यालयको लेडी श्रीराम कलेज हुँदै जवाहरलाल नेहरु विश्वविद्यालयबाट अंग्रेजी साहित्यमा स्नातकोत्तर सकिन्। नेपाल फर्केपछि भने उनलाई यहाँ दिक्क लाग्न थाल्यो। योग्यता र क्षमता भए पनि कामका लागि प्रयास गरेकामध्ये थुप्रै ठाउँबाट उनी अस्वीकृत भइन्।

कामका लागि उनी कहाँ गइनन् ? काठमाडौँका कलेजहरू चहारिन्, पत्रिकामा आउने जागिरका विज्ञापन पछ्याउँदै थुप्रै संघसंस्था धाइन्। उनलाई देखेर सबै छक्क पर्थे। प्रशंसा गर्नसमेत छुटाउँदैनथे। उनी दृष्टिविहीन भएकै कारण जागिर दिन भने कसैले चाहेनन्। भन्छिन्, "अपांगतासम्बन्धी काम गर्ने संस्थाहरूसमेत यो रोगबाट मुक्त छैनन्।" एक दिन गुनासो पोख्न कान्तिपुर टेलिभिजनका भूषण दाहालसम्म पुगिन् उनी। भन्छिन्, "उहाँले मेरो समस्या मात्र सुन्नुभएन, इन्टर्न गर्ने अवसरसमेत दिनुभयो।" यसरी उनी अहिले पत्रकारितामा आइपुगेकी छन्।

एकातर्फ साहित्यकी विद्यार्थी र अर्कोतर्फ आध्यात्मिक सोचाइ। यसले उनलाई भित्रभित्रै बलियो बनाएको छ। भारतमा रहँदा उनी श्री आशुतोष महाराजजीको समीपमा रहिन्। गुरुजीको भनाइ सम्झिन्छिन्, "उज्यालोका लागि दृष्टि नै चाहिन्छ भन्ने छैन। लक्ष्य छ भने जीवन त्यसै उज्यालो भइदिन्छ।"

कान्तिपुर टेलिभिजनमा गररिहेका केही कामले समेत उनको उत्साह र सामथ्र्य राम्रोसँग झल्काउँछ। उनले सहर अपांगमैत्री नहुँदा दिनभरमा फरक-फरक अपांगता भएका व्यक्तिले कस्ताकस्ता समस्या झेलिरहेका हुन्छन् भन्ने विषयमा काम गरनि्। काठमाडौँको सडक विस्तारको गति सुस्त हुँदा यात्रु, सडक व्यापारी, गाडी चालकजस्ता थुप्रैले झेलेका सास्तीदेखि खाद्यगुणस्तरको सवालसमेत उठाएकी छन्। भन्छिन्, "टिम र सहकर्मी राम्रो भइदियो भने दृष्टि ठूलो समस्या होइन भन्ने लाग्न थालेको छ।"

पराग 'गेम’

साउन ८ मा पराग पाठक, ३१, टर्कीको इस्तानबुलमा ‘गेम थेउरी’ माथि त्यहाँका विद्यार्थीमाझ विशेष कक्षा दिइराखेका थिए । रोचक भइराखेको उक्त कक्षामा त्यसबेला एउटा समाचारले प्रवेश पायो, ह्वाइटहाउसले उनलाई ‘प्रेसिडेन्सियल अर्ली करिअर अवार्ड’ दिने घोषणा गर्‍यो । अमेरिकी राष्ट्रपतिबाट प्रदान गरिने उक्त अवार्ड आफ्नो शुरुवाती अध्ययनकालका वैज्ञानिकलाई दिइने अमेरिकाको सबैभन्दा ठूलो अवार्ड हो । जसलगत्तै उनले अध्ययन गरेको हार्वड विश्वविद्यालय, प्राध्यापन गरिराखेको म्यासाच्युसेट इन्स्चिच्युट अफ टेक्नोलोजी  (एमआइटी) मा भव्य खुसीयाली मनाइयो । त्यसैबेला अमेरिकाभन्दा हजारौं माइल परको काठमाडौं डिल्लीबजारमा मनाइएको खुसीयाली समेत हार्वड र एमआईटीको भन्दा कमको थिएन । नेपालमा परागको थातथलो डिल्लीबजार हो जहाँ अझै उनका आफन्त बस्छन् ।

उनका बुवा चिकित्सक हुन् जो झण्डै चार दशकअघि जर्जटाउन युनिभर्सिटी हस्पिटलमा चिकित्सकको रुपमा अमेरिका गएका थिए । पछि उनी न्यूयोर्क सरे । पराग उतै जन्मिएका हुन् । सम्झन्छन्, ‘हामी त्यसबेला शहरमा चिनिएका दुईमध्ये एक नेपाली परिवार थियौं जहाँ कमैले नेपाल भनेको चिन्थे ।’ आप्रवासीका रुपमा नेपालीको साँघुरो परिचय बोकेरै भएता पनि परागको लागि अमेरिका एउटा स्वर्णभूमि भइदियो जहाँ उनले आफूलाई एक अब्बर दर्जाको नागरिक बनाउन सके जसको परिचय यतिखेर नेपाली वा अमेरिकीभन्दा धेरै माथि उठिसकेको छ ।

.........

हार्वडमा एप्लाइड गणितमा स्नातकोत्तर तथा त्यहींबाटै व्यापार अर्थशास्त्रमा पीएचडी गरेका उनले जुन सिद्धान्तमाथि अध्ययन गरेर अवार्ड हात पारे, त्यो एउटा पुरानो अन्तरक्रियात्मक निर्णय प्रक्रियाबारेको अध्ययन हो जसले एउटा काम गर्दा आउने हजारौं विकल्प बिचमा आफूलाई चाहिने के हो र त्यसलाई प्राप्त गर्ने तरिकाहरु केके हुन् भन्ने निक्यौल गर्छ ।

 ‘यो अन्तरक्रियात्मक कसरी पनि छ भने एउटाको निर्णयमा अरु व्यक्तिले के गरिराखेका छन् भन्नेले फरक पार्छ’, परागले हेलो शुक्रबारलाई भने, ‘यसलाई सामान्यिकरण गरेर हेर्दा हरेक सामाजिक अवस्थाको गेम सैद्धान्तिक संरचना बनेको हुन्छ ।’ सामान्य रुपमा बुझ्दा प्रतिस्पर्धाको समयमा व्यापारिले कसरी मूल्य तोक्छन्, व्यापारीसँग  सामान किन्दा बार्गेनिङ गर्ने सबैभन्दा राम्रो उपाय के हो भन्नेजस्ता ससाना कुरामा गेम थेउरीले काम गर्छ जसमध्ये हरेकको पछाडि गणितिय संरचनाले काम गरेको हुन्छ ।

मुगुका लागि एडिनबर्गमा म्याराथन

सहर छिरेपछि गाउँ बिर्सन्छन्। विदेश भासिएपछि मुलुकै बिर्सन्छन्। नेपाली युवाप्रतिको आमबुझाइ यस्तै छ। तर, बेलायतमा रहेका केही युवाले मानव विकास सूचकांकमा सबैभन्दा पछाडि रहेको जिल्ला मुगुका लागि अनौठो तरिकाबाट सहयोग जुटाएका छन्। बेलायतको एडिनबर्गमा बर्सेनि आयोजना हुने विश्वप्रतिष्ठित 'एडिनबर्ग म्याराथन'मा सहभागी भएर चार नेपाली युवा प्रदीप मरहट्ठा, नवीन क्षेत्री, विभु पौडेल र राजेन्द्र रेग्मीले मुगुको मुर्मा स्वास्थ्य चौकीका लागि संयुक्त रूपमा ३ हजार ७ सय पाउन्ड अर्थात् झन्डै पाँच लाख रुपियाँ जुटाएका छन्।

बेलायतमा सामाजिक उद्देश्य प्राप्तिका लागि दौडको आयोजना गर्ने चलन पुरानै हो। यस्ता दौडमा जुटेको सहयोगले सहभागीहरूको सार्वजनिक छवि र व्यक्तिगत सम्बन्धको आकारलाई पनि दर्शाउँछ। सहभागी नेपाली युवामध्ये रेग्मी र पौड्याल एडनबर्ग विश्वविद्यालयमा अनुसन्धाता र शिक्षकका रूपमा कार्यरत छन्, क्षेत्री र मरहट्ठा स्वतन्त्र अध्ययनकर्ता। उनीहरू साहित्य र अरू क्षेत्रमा पनि उत्तिकै सक्रिय भएकाले पनि सहयोगको मात्रा उल्लेख्य रहेको हो। यस कामका लागि म्याराथन अवधिभर र पछि गरेर १ सय ६० जनाले सहयोग गरेका थिए।

उक्त म्याराथनमा यसपटक विश्वभरका एक सय मुलुकबाट झन्डै २३ हजार धावक सहभागी थिए। नेपाली युवाको यस अभियानमा बेलायतबाहेक अस्ट्रेलिया र अमेरिकाबाट समेत अनलाइनमार्फत सहयोग जुटेको थियो। चारै जना नेपाली हिमालयन संगठनका तर्फबाट उक्त म्याराथनमा सामेल भएका थिए। उनीहरूले उठेको रकम हेल्प नेपाल नेटवर्कमार्फत मुर्मा स्वास्थ्य चौकीलाई पठाए। मुर्मा स्वास्थ्य चौकी हेल्प नेपालकै पहलमा स्थापना भएको हो। नेपालको दुर्गम जिल्लाका बासिन्दाको स्वास्थ्यका लागि सहयोग जुटाउन पाएकामा ती युवा पनि दंग छन्। सहभागीमध्येका एक विभु पौडेल भन्छन्, "यसरी म्याराथनबाट रकम जुटाएर आफ्ना लागि मात्रै होइन, अरूका लागि पनि बाँचौँ भन्ने सन्देश दिन खोजेका हौँ।" एडिनबर्ग म्याराथनको यो दसौँ संस्करण हो, जसबाट यस्ता विभिन्न सामाजिक उद्देश्यका लागि कुल ४५ लाख पाउन्ड संकलन भएको थियो।

This appeared at NEPAL magazine 

सहयोगमा सान

अनुभवीहरू भन्छन्, विदेशिएपछि झन् बढी देशको चिन्ता हुन्छ। र, देशभित्रका स-साना घटनाले पनि विदेशमा निकै पिरोल्छ। अस्ट्रेलियाको सिड्नीमा बस्दै आएका नेपाली युवाहरूलाई सायद त्यस्तै भइदियो, जब उनीहरूले बाग्लुङ जिल्लाको छिस्ती गाविसस्थित श्री पृथ्वी प्राथमिक विद्यालय जीर्ण भएर भवनभित्र पठन-पाठन नै गर्न समस्या भएको सुने। र, उनीहरूले त्यसको मर्मतका लागि त्यहाँ रहेका नेपालीहरूबाट सहयोग जुटाउन थाले। छिस्ती-८ दलितहरूको बाहुल्य रहेको बस्ती हो। 

सपोर्टिङ् ह्यान्ड्स अस्ट्रेलिया नेटवर्क (सान)का युवाहरूको पहलकै कारण विद्यालयको पुरानो भवन भत्काएर पाँचकोठे नयाँ भवन निर्माण हुँदै छ। यसका लागि सानले चार लाख रुपियाँ सहयोग जुटाइसकेको छ। सानको आर्थिक सहयोगसँगै स्थानीयवासीहरू पनि विद्यालयका लागि निःशुल्क श्रमदानमा जुटेका छन्। यसले विद्यालय निर्माणको कामलाई दू्रत बनाएको छ। 

सो विद्यालय पुनःनिर्माणका लागि अस्ट्रेलियामा आयोजना भइरहने नेपालीहरूको सामूहिक डिनर तथा सांस्कृतिक कार्यक्रममा सहयोगको अनुरोध गरएिको थियो। सामूहिक डिनरबाट मात्रै झन्डै २ हजार ५ सय अस्ट्रेलियन डलर (झन्डै २ लाख १७ हजार रुपियाँ) उठेको थियो भने त्यसमा आबद्ध युवाहरूले आगामी दिनमा यस्ता सहयोग गर्नुपर्ने अवस्था आइपरेमा भनेर दैनिक ५० सेन्टका दरले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका थिए। 

यसअघि पनि सानका सदस्यहरूले म्याग्दी जिल्ला अस्पताल सुधारका लागि भनेर तीन लाख रुपियाँ बराबरका सामग्री सहयोग गरेका थिए भने पर्वतको देवीस्थान प्राथमिक विद्यालयमा एक शिक्षकको खर्च बेहोरेका थिए। 

This appeared at NEPAL magazine 

किताब बाँड्ने काइदा

कसैको घरमा किताबको थुप्रोले हैरान पारेर कौडीको भाउमा बेच्नुपर्ने अवस्था आउँदा कतै भने पैसाको अभावमा मानिसहरु पुस्तक पढ्नबाट बञ्चित भइराखेका हुन्छन् । देशको भौगोलिक विकटताले गर्दा पैसा नै खर्चेर पनि धेरैतिर पुस्तकहरु पाइँदैन । त्यसैले अहिले केही सिर्जनशील युवाहरुले ‘गाउँमा किताब अभियान’ शुरु गरेका छन् । अभियानका लागि बिभिन्न प्रकाशन गृह, साहित्यकार, समाजसेवी, अभिभावक, युवा/बिद्यार्थीले आफुसँग भएका नयाँ तथा पुराना पुस्तकहरु जुटाइराखेका छन् जसक्रममा अहिलेसम्म सात हजार बढि पुस्तकहरु संकलन भइसकेको  छ ।

संकलित पुस्तकहरु पहिलो चरणमा यही असारको पहिलो साता श्री नेपाल राष्ट्रिय सामुदायिक उच्चमावि, जर्बुटा सुर्खेत, सिद्धेश्वर उच्चमावि नलाङ, धादिङ, श्री सुर्योदय मावि सरिखेत, मकवानपुर र श्री महेन्द्र निमावि बावियाबर्ता, मोरङमा पुस्तकालय स्थापनाका लागि हस्तान्तरण गरिंदैछ ।

यसक्रममा इन्टरनेट सामाजिक सञ्चालका फेसबुक तथा ट्वीटरको समेत ठूलो साहारा लिइएको प्रकाश लामिछानेले बताए । जसमा काठमाडौं बाहिर हेटौडाबाट मात्रै १ हजार पुस्तक संकलन भएका थिए । अभियानको हल्ला इन्टरनेटबाट फैलिएपछि विदेशबाट समेत सहयोग शुरु हुन थाल्यो । बेलायतमा रहेका युवा ङ्वाङ छोपेलले अभियानका लागि नेपाली समुदायबाट ७२ हजार रुपैया संकलन गरे भने अमेरीका तथा अष्ट्रेलीयामा बसोबास गर्ने मृदुला कोइराला तथा प्रकाश नेपालीले १५ हजार रुपयाँ उठाएर पठाए । एक अभियानकर्ता तथा सञ्चारकर्मी विनयशेखर भन्छन्, ‘यसबाट बिद्यार्थीका लागि आवश्यक पाठ्यपुस्तक तथा स्टेशनरी समेत खरिद गरेर पुस्तकालयका लागि अन्य सामाग्रीको जोहो गर्दैछौं ।’

रगत खोज्नेलाई सघाउँदै

इन्टरनेटलाई माध्ययम बनाएर विराटनगरका केही युवा रक्तदान अभियानमा जुटेका छन् । तपाईलाई आवश्यक पर्दा ति युवाहरुको सहयोग देशका जुनसुकै कुनामा रहेर लिन सकिन्छ । वा, तपाईलाई रक्तदानको रहर भएमा ती युवाहरुको सहायता समेत लिन सकिन्छ ।

‘युथ फर ब्लड’ अभियानका युवाहरुको वेवसाइट डब्लुडब्लुडब्लु डट लिस्ट डट युथफरब्लड डट ओआरजी वेवसाइट खोलेका छन् जहाँ अहिले देशभरका झण्डै आठ सय पचास जना विभिन्न रगत समूहका व्यक्तिहरु सदस्य छन् । ती सदस्यहरुलाई रगत समूहका आधारमा छुट्याएर राखिएको छ । नामसँगै त्यस व्यक्ति हाल बसिराखेको ठाउँको ठेगाना समेत उक्त वेवसाइटमा हुन्छ । र, रगत आवश्यक पर्ने व्यक्तिले वेवसाइटमा रहेको पंक्तिबाट नामबाट वेवसाइटमा उल्लेख भएका ७ वटामध्ये कुनै एक स्वयंसेवकलाई सम्पर्क गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसपछि ती स्वयंसेवकहरुले गराइदिने सम्बन्धका आधारमा रक्तदान गर्न इच्छुक व्यक्तिसम्म खबर पुग्छ ।

यही जेठ १४ गते यस अभियानले एक बर्ष पूरा गर्दैछ । युथ फर ब्लड समूहमा अहिले ‘स्वयंसेवक’ र ‘रक्तदाता’ गरेर दुईखाले सदस्यहरु छन् । झण्डै २ सयको हाराहारिमा रहेका स्वयंसेवक सदस्यहरु बढि क्रियाशिल हुनेमध्ये पर्छन् जसले रक्तदानबाहेक अभियानलाई प्रबद्र्धन गर्ने कामहरु समेत गर्छन । त्यसबाहेक अन्य रक्तदाताहरु भनेका आवश्यक पर्दाको बखत रगत दिन तयार छु भनेर दर्ता भएका हुन् । वेवसाइटमा जो कोहीले आफ्नो नाम तथा विवरण सहजै दर्ता गर्न सक्छ । ‘कतै कसैको शरीरमा रगत त्यसै नस्ट भएर गइराखेको हुन्छ भने कतै त्यही रगतको अभावमा मानिसको ज्यान समेत जान्छ’, एक स्वयंसेवक सरोज कार्कीले भने, ‘त्यसैले यस्तो संवेदनशील बिषयमा समन्वयको ठूलो खाँचो देखेर हामीले यस अभियान शुरु गरेका हौं ।’

This appeared at NEPAL magazine

नशापछि ब्यूँझिएको जीवन

कुनै बेला उनी बडीबिल्डिङ्का निकै सोखिन थिए। पढाइमा भने साधारण। दैनिक छ घन्टाभन्दा बढीको शारीरकि अभ्यास। ३० वर्षअघि त्यही शारीरकि बनोट र तन्दुरुस्तीका कारण साधुराम खड्गी, ४६, वीरगन्जमा सबैका आकर्षण थिए। पछि उनै खड्गी वीरगन्जमा लागूऔषध दुव्र्यसनीका 'गड फादर'झैँ भए। जीवनका २५ वर्ष त्यसैगरी बिताएका उनको जीवनको रंग अहिले फेरिएको छ। उनी अहिले लागूपदार्थविरुद्धको अभियानकर्ताका रूपमा छन्, स्थानीय सामाजिक संस्था 'सानो पाइला'मार्फत।

उतिबेला कहीँ झैझगडा पर्दा साधुरामको उपस्थिति अनिवार्यजस्तै हुन्थ्यो। उनी आफ्नो शक्ति प्रदर्शन गर्न शारीरकि आक्रमण गर्थे। आफूजस्ता पाँच जनाको ग्याङ् थियो उनको। उनी यतिसम्म फुर्तिला थिए कि एउटा राँगा काटेर १५ मिनेटमा मासु मिलाउनेसम्मको काम एक्लै सक्थे। यद्यपि, फरकफरक दुई घटनापछि उनको जीवनले एउटा बेग्लै मोड पायो। उनको ग्याङ्कै एक जना साथीले ड्रग्स ओसारपसार गर्ने काम सुरु गरे। पैसाको अभाव हुँदा पनि साथीहरूले तिरििदनाले ड्रग्स पाउनु ठूलो कुरा हुँदैनथ्यो साधुरामका निम्ति। उनले 'ब्राउन सुगर' लिने क्रम बढ्दै गयो। पैसा जम्मा गरेर पठाएपछि कुरअिरमार्फत काठमाडौँबाट ब्राउनसुगर आउँथ्यो। पछि नजिकैको भारतीय बजार रक्सौलमै ब्राउन सुगर पाइन थाल्यो, जसले उनलाई झन् सजिलो भयो। उनलाई पछ्याउने साथीहरूले पनि ड्रग्सको प्रयोग गर्न सुरु गरे। "जति बढी प्रयोग गर्ने साथीहरू हुन्थे, वातावरण त्यति सहज हुन्थ्यो," उनी सम्झन्छन्, "धेरैपटक आफूलाई सम्हाल्न नसकी रातमा सीमापार िपुगेर ड्रग्सको सेवन गर्थें।"

उनको सात जनाको ग्याङ्मा तीन जनाले ड्रग्सको उच्च मात्राका कारण ज्यान गुमाए। उनलाई त्यसबेलादेखि नै लाग्न थालेको थियो, अब ड्रग्स छाड्नुपर्छ भन्ने। उनी स्वयंले त्यसक्रममा कति पैसा उडाए, त्यसको लेखाजोखा छैन। श्रीमतीको सात लाख बराबरको गरगहनासमेत बेचेर ड्रग्समै लगाए। ड्रग्स लिने मात्र नभई सिरन्िजको प्रयोगसम्म गर्न सुरु गरसिकेका थिए उनले।
साथीहरूको मृत्युपछि नशाको लत छाड्ने भन्दै पोखरास्थित 'नौलो घुम्ती' नामक पुन:स्थापना केन्द्र पुगे। ड्रग्सको कडा अम्मली भइसकेका उनलाई त्यति सजिलो थिएन। सम्झन्छन्, "हड्डीमा कीरा छिरेझैँ लाग्ने, अरूका कुरा सुन्न दिक्क लाग्ने, एक्लै बस्न मन लाग्ने, रातभर सुत्न नसक्ने हुन्थ्यो।" उनले छाड्ने क्रममा “पेनकिलर” को प्रयोग गर्न थाले जसले ड्रग्सबाट केही मुक्ति दिए पनि अन्तत: पेनकिलरको लत बसाल्यो । तर उनी यसबखत पूर्ण रुपबाट लागुपदार्थ छाड्न चहान्थे । नारायणी उपक्षेत्रिय अस्पतालको छेवैमा केही स्थानिय युवा कार्यकर्ताहरुले निरन्तर निगरानी गर्ने गरी उनले ३ महिना बिना ड्रग्स काटे । उनी सडकछेउमै सुते, त्यहीँ खाना खाए । कमजोरीले गल्दा वा छटपटाउँदा पनि उनले पुन: ड्रग्स लिएनन् । “कि छाडेर आउँछु, कि त मरेर आउँछु भनेर निस्केको थिएँ”, सम्झन्छन्, “मैले छाड्न सके पनि वा नसकेर मरिहाले पनि समाजको लागि एउटा पाठ होस् भन्ने थियो ।” तर, हिजोआज उनलाई लाग्छ, त्यसबेला लत छाड्न नसक्नुमा पहिले आफ्नो मनमा 'सकिन्छ' भन्ने आत्मविश्वास पूर्ण रूपमा नहुनु थियो। अन्तत: उनले लागूपदार्थको कुलतबाट मुक्ति पाइछाडे।

छुट्टीमा कालीकोट मिसन

काठमाडौँ कलेज अफ म्यानेजमेन्टमा दोस्रो सेमेस्टर सकेका विद्यार्थीका लागि परीक्षा सकिँदाको झन्डै महिना दिन लामो बिदा झनै बेफुर्सदिलो बन्यो। उनीहरूको बेफुर्सदी एउटा मिसन सम्पन्न गर्नका लागि थियो। मिसनको नाम थियो, कसम (कालीकोट सेनेटरी म्यानेजमेन्ट)।

उनीहरूले कालीकोट जिल्लाको छाप्रे-१, बालीगाउँ पुगी फरक-फरक ठाउँमा पाँचवटा चर्पी बनाए, जसका लागि काठमाडौँमा विभिन्न व्यापारकि र गैरसरकारी संस्थासँग सहयोगस्वरूप उठाएको रकममध्येबाट १ लाख ८५ हजार रुपियाँ खर्च भएको थियो। केही स्थानीय कामदारबाहेक टोलीमा गएका १० जना विद्यार्थी नै चर्पी निर्माणको काममा खटिएका थिए। त्यहाँ उनीहरूले मान्म-जुम्ला सडक खण्डको मध्यविन्दु मडपल्लामा महिला तथा पुरुषका लागि छुट्टाछुट्टै सार्वजनिक शौचालय बनाए भने शौचालय नै नभएको तल्लो बालीगाउँका १० परिवारका लागि तीनवटा। उनीहरूले काठमाडौँबाट उठाएर लगेको १ सय २० थान हातधुने साबुन पनि वितरण गरे।

धेरैका लागि काठमाडौँबाहिरको उक्त भ्रमण पहिलो थियो। तर, उनीहरू देशकै सबैभन्दा दुर्गम भेगमा पुगेका थिए। घर छाए, गिट्टी कुटे, सिमेन्टको मिस्कट बनाए। "हाम्रो मिसन त सफल भयो नै, यात्रा पनि निकै साहसिक रह्यो," टोली नेता कौशल सापकोटा बताउँछन्। र्फकने बेलामा गाउँलेले उनीहरूलाई सम्मान गरी हर्षका आँसुले बिदाइ गरे।

कौशलका अनुसार यो मिसन 'सिक्ने' र 'सिकाउने' दुईवटै उद्देश्यबाट प्रेरति थियो। बीबीएका विद्यार्थी भएका कारण पनि उनीहरूका लागि यो व्यवस्थापन शैली सिक्ने अभ्यास पनि थियो भने बर्सेनि झाडापखालाको सिकार बन्ने कर्णालीको एउटा भेगमा स्वास्थ्यसम्बन्धी जनचेतना फैलाउँदै स्वस्थ जीवनशैली सिकाउने पनि। "अब बर्सेनि यस कामलाई निरन्तरता दिनेछौँ," कौशल थप्छन्, "जसका लागि यसपटक बचेको केही रकम कसम कोषमा राखेका छौँ।"


This appeared in print at NEPAL magazine 

देशकै लागि...

Liza, Brijlal, Satish & Grishma Raj (from left)

पर्सा जिल्लाको एउटा साधारण गाउँमा जन्मेका बृजलाल चौधरीको भाग्यलाई बलियो मान्नुपर्छ । नत्र एउटा साधारण किसान परिवारको सन्तानलाई त्यति लामो दूरी तय गर्नु फलामको चिउरा चपाउनु सरह नै हुन्थ्यो । कक्षा ४ मा पढ्दैगर्दा बुढानिलकण्ठ स्कुलमा पढ्नका लागि छात्रवृत्तिमा छानिएका उनी एसएलसीपछि प्लसटु सरहको इन्टरनेसनल ब्याकालोरियट (आइबि) गर्न युनाइटेड वल्र्ड कलेज, हङकङ पुगेका थिए । पछि अमेरिकाको न्यूयोर्कस्थित सेन्ट लरेन्स विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्र र अफ्रिकन स्टडिजमा स्नातक सकेका उनी अहिले नेपालमै छन् । 

बृजलाल पछिल्लो पुस्तामा बिरलै भेटिने गुण भएका युवा हुन् जसले आधुनिक र बिकसित जगतलाई नजिकबाट बुझेर पनि आफ्नै स्वदेशी परिवेश बिर्सेका छैनन् जसको ध्यान हरहमेसा आफ्नै मुलुकमा केही गर्नेमै केन्द्रीत हुन्छ । एकैछिन उनकै परिवेशलाई केलाउँ जो आफ्नो गाउँ निचुवा र काठमाडौंमा बराबर जसो समय बिताउँछन् । ‘गाउँमा व्यावसायिक माछा पालन शुरु गरेको छु’, २६ बर्षेले भने, ‘यसले मेरो व्यक्तिगत उन्नत्ति मात्र गरिराखेको छैन । स्थानिय स्तरमा समस्याहरु कस्ता छन् भन्ने जानकारी पनि गराईराखेको छ ।’ 

समयको तुलनामा देश निकै पछि धकेलिइसकेको छ । शहरको तुलनामा गाउँमा झनै बिकासको आभाष पुग्न सकिराखेको छैन । बृजलाल गाउँमा सिर्जनशील र दक्ष युवाहरु नहुनुलाई यस समस्याको मुख्य जड औंल्याउँछन् । ‘नेपालमात्र होइन यो अल्पबिकसित र बिकासोन्मुख मुलुहरुकै समस्याको साझा जड हो ।’ सेन्ट लरेन्समै पढ्ने क्रममा उनी अफ्रिकाको केन्या, ताञ्जेनिया, युगाण्डा र इक्वेडरसम्म पुगे जसले उनलाई दिगो बिकास र उन्नत्तिका बाधकतत्वलाई नजिकबाट नियाल्ने मौका दियो । उनी भन्छन्, ‘चाहे ति अफ्रिकी देशका युवा हुन् या हाम्रै नेपालकै किन नहुन् उनीहरुमा देशप्रतिको जिम्मेवारी बोधको कमी छ ।’ पश्चिमा जगतका युवाहरु राजनीतिलाई राज्य संचालनको मियो सोच्छन् भने नेपालमा फोहोरी खेल । विद्यार्थी राजनीतिमा लागेका युवाहरु समेत सच्चा राजनीति भन्दा व्यक्तिगत स्वार्थपूर्तिका कुराबाट निर्देशित छन् भन्ने उनको ठम्याई छ । 

सायद त्यसैले पनि यी जुझारु तन्नेरी कुनै संस्थागत आबद्धताबिना नै केही उदहारणिय काम गरेका छन् । अमेरिकामा पढ्दाखेरी नै कलेजका साथीहरुसँगबाट उठाएको पैसाले पर्साकै श्री नेपाल राष्ट्रिय प्राविमा एककोठे पक्की भवन सहितको पुस्तकालय स्थापना गर्न सफल भएका छन् भने सेन्ट लरेन्सले आफ्ना विद्यार्थीहरुमध्येबाट दिने ग्रान्ट ‘प्रोटेक्ट फर पिस’ अन्तरगत दश हजार अमेरिकी डलरले नजिकैको अर्को विद्यालयमा भव्य पुस्तकालय समेत खोलिदिएका छन् ।  

New Bihar's craftsmen: Including the Two Idiots

By PRADEEP BASHYAL

Where do you think an IIT (Indian Institute of Technology) graduate will be? Surely, working for a multinational company, or running the family business, or holding a governmental job, or starting a company of one’s own, or at an American University. If not, s/he would surely be making banks.

However, two IIT graduates – Manish Kumar and Shashank Kumar – have some different and unusual options to move on with. They are now working with farmers in Bihar, helping them in modern farming through their non-profit organization, Farms &  Farmers.

“We’re called idiots in Bihar,” Manish said, playfully slapping his colleague Shashank. By coincidence, this interview was also made in the same room where Aamir Khan is seen attending lectures in his 2009 blockbuster “3 Idiots.”

These two middle-class idiots from Bihar always thank their destiny for getting a chance to join IIT, the top-ranked engineering institute in India. “Every year, more than one million students appear in IIT entrance exams, but only less than 10,000 are chosen,” Manish said. “So it’s a matter of more than knowledge."

This is the obvious reason why IITians are highly valued in India and in the international community. Every year, 50% of IIT graduates manage to get full scholarships for post-graduate studies in American universities. Many go on to work for top US companies.

द इन्ट्री गेट

२०६७ ले कोरेको बाटोमा हिंड्दै २०६८ लाई प्रस्थान विन्दू बनाएका तीन पात्रहरुसँगको भलाकुसारी

राजन उप्रेती, ३०, को लागि २०६८ कुनै नयाँ काम शुरु गर्ने बर्ष हुने छैन । विगत १४ बर्षयता नाटक क्षेत्रमा जमेका उनी यस बर्ष पनि पहिलेझैं अभिनय र निर्देशनमै रमाउँनेछन् । ‘तर पनि मेरा लागि यो बर्ष निकै चाखको बर्ष हुनेछ’, नयाँ बर्षको पूर्वसंध्यामा अनामनगरको एक कफिसपमा उनले भने, ‘कुरा अभिनयकै भएता पनि मैले शुरु गरेको नयाँ प्रयोगहरुको ‘रेस्पोन्स’ कस्तो आउँछ भन्ने मलाई जान्नु छ ।’ गत बर्ष निकै चर्चा बटुलेको चलचित्र ‘दासढुंगा’का ‘कास्टिङ डाइरेक्टर’ उप्रेती २०६८ मा अर्को चलचित्र ‘सौर्य’ मा सोही भूमिकाका साथ आउँदैछन् ।

Aastha B

ऐतिहासिक बिषयबस्तुलाई बर्तमान परिवेशमा जोडेर बनाइएको चलचित्र ‘सौर्य’मा नेपाल भारतबिचको कूटनीतिक द्वन्द्व झल्काइएको छ । ‘बिगतमा जसरी शक्तिको बलमा हतियारको साहारा लिएर युद्ध हुने गथ्र्यो अहिले त्यो त रोकिएको छ तर कूटनीतिक रुपमा छिमेकीहरुले आफ्नो हैकम र उपनिवेश झनै चर्को रुपमा उठाउन थालेका छन्’ राजनले सौर्यले उठान गरेको बिषयबस्तु बताए, ‘यही बिषयलाई चल्तीका फिल्मभन्दा भिन्न रुपबाट प्रस्तुत गरिएको छ ।’ उनी यसलाई पूर्ण व्यावसायिक वा पूर्ण क्लासिकल कुनैको पंक्तिमा पनि राख्न चहान्नन् । राम्रो चलचित्र ‘स्टार कास्ट’ नै नभइकन हुँदैन भन्ने आम मान्यता यसमार्फत झनै भत्कने उनी ठान्छन् । भन्छन्, ‘अवस्था हेरिकन कतिपय अवस्थामा अभिनय नपढेका वा त्यसअघि फिल्म नै नखेलेका सर्वसाधारणबाट झनै राम्रो प्रस्तुति निकाल्न सकिन्छ ।’ उनले सौर्यमा गरेको पनि त्यसै हो । उनी २ महिना बढि समय फिल्म सुटिङ गरिएको क्षेत्र पूर्वी नेपालको इलाम बजार, माइपोखरी र सुन्दुकपुरमा बिताए । त्यो फिल्म सुटिङकै लागि मात्र भन्दा पनि स्थानिय जनतासँग घुलमिल भएर स्थानिय पात्र चयन गर्नुको लागि पनि थियो । फिल्ममा राजेश हमाल पनि छन् । तर त्यो स्टार कास्टको कारण नभइकन कथाले खोजेजस्तो मान्छे भएको उनको तर्क छ । 

Rohit Chand

उनले ‘शारीरिक अभिनय’मा राष्ट्रिय नाचघरबाट दक्षता हाँसिल गरेका हुन् । फलस्वरुप गुरुकुलमा उनका ४० बढि नाटकहरु प्रदर्शन भइसकेका छन् । केही समय अघि मात्रै ‘द फेमस एण्ड ट्यालेन्ट २०११’ मा उनले  लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको ‘मुनामदन’ लाई एकल अभिनयमा देखाएका थिए । गुरुकुलमा उनी आफैले लेखन, निर्देशन तथा एकल अभिनय गरेको मध्ये ‘बाँकी उज्ज्यालो’ र ‘सहिद नं २००६’ निकै रुचाइएका काम हुन् । 

नेपाली चलचित्रहरु बर्षेर्नी खस्किंदै गइरहेको आरोप आइरहँदा राजनजस्ता केही सिर्जनशील व्यक्तिहरु नयाँ प्रयोग ल्याउन कस्सिएका छन् । ‘तर त्यो एकैपटकमा सम्भव छैन्’, उनले सुनाए, ‘हाम्रा यी प्रयोगहरु मन्द बिषजस्तै हुन् जुन थाहै नपाएकन केही बर्षभित्र पूर्ण काम गर्न थाल्छन् ।’

राजनजस्तै चल्तीको ढर्राभन्दा फरक प्रयोग गर्दै अघि बढ्नेमै पर्छिन गायिका आस्था बि । आजभन्दा ४ बर्षअघि नै भुषण दाहालद्वारा निर्देशित ‘आँखामा आँशु’ बोलको म्युजिक भिडियोमा यी १८ बर्षेले स्वर दिएकी थिइन् । २०६८ को शुरुवातसँगै अहिले उनको दोस्रो एकल ‘एल्बम’ बजारमा ल्याउँदैछिन् । ‘नाम चाहीँ अहिल्यै नभनिहालौं’, आस्थाले मन्द मुस्कानसाथ भनिन्, ‘तर यो युवाहरुदेखि बुढापाकाहरुसम्मले रुचाउने खालको हुनेछ ।’ शुरुमा ‘पपरक’ बढि गाउने उनले अहिले मेलोडि, रक एण्ड रोल, पपजस्ता धेरै विधामा आफ्नो कला देखाएकी छिन् जसमा बुनिएका गीतहरु पनि प्रेमदेखि राष्ट्रियतासम्मका छन् । यसअघि उनको ‘आस्था’ एल्बम बजारमा आएको थियो जसको ‘तिमी नै छ्यौ’ बोलको गीतले ‘पप रक फिमेल भोकलिस्ट’ तर्फ इमेज अवार्ड पनि जितायो । त्यस एल्बमकै ३ गीतहरुका म्युजिक भिडियो पनि बनेका थिए जसमा उनी स्वयंले मोडलिङ गरेकी थिइन् । 

अँध्यारो गाउँका महिला सारथी

प्रदीप बस्याल

गाउँमा ठिटाहरु छैनन् । बुढाबुढि, बालबालिकाहरु र महिलाहरु मात्रै भए । उनीहरुसगै बिकासका काम गाउबाट हराएर गए । ‘हाम्रो जुनि पनि यस्तै दुःख–कष्ट र अंध्यारोमै बित्ने भो’, गोमती रानाले केही बर्ष अघिसम्म आफ्नो गाउलाई हेर्दै मनमा यस्तै कुरा खेलाइरहेकी हुन्थिन् । तर अहिले गोमती र उनीजस्तै धेरै महिलामा सम्पन्न गाउ देख्ने सपना झनै बढेर गएको छ । नवलपरासी जिल्लाको उच्च पहाडि गाबिस रुचाङ्गका महिलाहरु अहिले आफै कस्सिएर गाउलाई उज्ज्यालो पार्ने अभियानको सारथी बनेका छन् । अहिलेसम्म अंधकारमा आफ्नो जीवन काटेका उनीहरुको गाउ अबको केही महिनाभित्र बिजुलीले झलमल पार्नेछ ।

‘ठिटा र युवाहरु नै चाहिने भनेर कुरेको भए अझै कति बर्ष बिजुली देख्न पाइन्थेन कुन्नि ?’, ललीता रकिमले भनिन्, ‘हामी आफै कस्सियौं र यो दिन देख्न पाइयो ।’ बिहान घरधन्दा सकेर घासदाउरा गर्नेदेखि बिद्युतको काममा भिड्दा दिन आजकल बितेको पत्तै पाउदिनन् उनले । ‘निकै थाकिन्छ’, बिजुलीको खम्बा बोक्दा छाला गएको काध देखाउदै भनिन्, ‘कमसेकम हामीले दुःख ग¥यौं भने हाम्रा छोराछोरीले त सुख पाउलान् ।’ १३ किलोवाट क्षमताको बुंदीखोला लघु जलविद्युत आयोजना सफल भएपछि रुचाङ्गको वडा नं ४ र ५ का झण्डै ३०० घरधुरीले बिजुलीको उपभोग गर्न पाउनेछन् । ‘स्थानिय जनश्रमदान र लगानी नै यस आयोजना निर्माण हुनुको मुख्य जग हो’, आयोजनाका अध्यक्ष इकबहादुर रकिमले बताए, ‘स्थानिय आमा समूह र महिलाहरु स्वयं संगठित भएपछि हामीलाई पनि आट आयो र शुरु गरियो ।’

पीडाले दिएको शक्ति

गत आइतबार काठमाण्डुको शंकर होटलमा सम्पन्न एउटा सम्मान कार्यक्रम औसत त्यस्ता कार्यक्रमको दाजोमा भिन्न थियो । महिला अधिकारकर्मी जानुका भट्टराई, ३४, लाई बेचिएका, शोशित र हिंसा पीडित महिलाको लागि काम गरेबापत ‘अन्नपूर्ण एक्टिभिस्ट अवार्ड– २०१०’ दिइरहदा हलमा उपस्थित धेरैका आखा रसाएका थिए । कारण उनी स्वयंमा एउटा हिंसा पीडित अनुहार थिइन जसले आफूले पाएको पीडालाई नै शक्तिमा बदलेर अन्य त्यस्तै महिलाको लागि काम गरिन् ।

All pictures By: Usha Titikshu

उदयपुर जिल्लाको एउटा निम्नवर्गिय कट्टर ब्राहम्मणवादी परिवारमा जन्मिन उनी । त्यसै त आर्थिक रुपमा बिपन्न, त्यसमा पनि आमाबुवाका अन्य ९  सन्तानका बीच हुर्कनु कम्ता कठिन थिएन । बुवाआमा जस्तै उनीहरु पनि अरुको घरमा गएर काम गर्नुको बिकल्प हुदैनथ्यो । यद्यपि उनी सबै काम सकेर स्कुल पढ्न पुग्थिन् । जसोतसो जीवन चल्दैथियो तर कक्षा ८ मा पढ्दैगर्दा (जतिखेर उनी १४ बर्षकी थिइन्) उनको विवाह भयो । बाल विवाहको सिकारस“गै उनी घरेलु हिंसाबाट समेत प्रताडित भइन् । दाइजो नल्याएको भन्दै दिनहु  सासुससुरा र श्रीमानबाट पाउने यातनाले चरम रुप लिएपछि अन्ततः उनी ७ महिनामै घरबाट भागेर काठमाण्डु आइन् । कक्षा ८ मात्र पढेकी १५ बर्षेका लागि काठमाण्डु झनै सहज थिएन । त्यसैले उनी घरेलु कामदारकै रुपमा फरक फरक समयमा गरेर काठमाण्डुका ७ वटा घरहरुमा काम गरिन् । त्यहा“ उनलाई निकै कम ज्याला दिइन्थ्यो (कहिलेकाही त दिइदैन्थ्यो पनि) त्यसैले उनले त्यो काम छाडेर काठमाण्डुकै ‘चाउमिन फ्याक्ट्री’मा काम गर्न थालिन् । एउटै कामका लागि त्यहा पुरुषलाई पच्चिस सय दिइन्थ्यो भने महिलालाई सात सय रुपया“ मात्र । त्यसको विरोध गर्दा उनलाई जागीरबाट निकालिएन मात्र तीन महिना काम गर्दा पनि एक महिनाको मात्र ज्याला दिइयो ।

कञ्चनको ‘सानो पाइला’

जीवन योजना गरे अनुसार मात्र चल्दो रहेनछ भन्ने कञ्चन झा, २७, ले सायद अरुले भन्दा राम्ररी बुझेका छन् । बुढानिलकण्ठ स्कुलमा पढ्दादेखि नै उनी एकोहोरो डाक्टर बन्ने मात्र सोच्थे । आफ्नै परिवारमा बुवा,  दाजु र दिदीसमेत चिकित्सक भइसकेकाले त्यस्तो सोच्नु कुनै अन्यथा थिएन । लिटिल एञ्जल्स कलेजबाट विज्ञानमा प्लसटु सकेर मेडिसिन पढ्न अमेरिका हान्निएका उनी फ्लोरिडा अन्तर्राष्ट्रिय विश्वविद्यालयबाट भने ‘अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध र अर्थशास्त्र’मा ग्रेजुयट भएर निस्के । त्यसपछि फेरी एक पटक उनले ‘अर्थशास्त्री’ कि ‘कूटनीतिज्ञ’ बन्नेमा सोच्दै थिए । स्नातकपछिको ३ महिने नेपाल बसाइले फेरी उनको जीवनले नया“ मोड लियो र उनी अहिले समाजिक कार्यकर्ताको रुपमा समाजसेवामा लागिरहेका छन् । 

‘जीवनको मज्जा नै यहि हो’, २७ बर्षेले झरी पर्दैगरेको हालैको एक मध्यान्न उत्साहि भावमा भन्दैथिए, ‘समयस“गै घट्ने घटनाहरुले हाम्रँ सपनाहरु पनि बदलिरहेको हुन्छ ।’ उनलाई भएको पनि त्यही नै हो । ४ बर्षअघि अमेरिकाबाट आफ्नो गृह जिल्ला महोत्तरी फर्क“दा तराईमा आन्दोलन चर्क“दो थियो । ‘सायद त्यसैले ममा यही“ केही गर्नुपर्छ भन्ने लागेर आयो’, भन्छन्, ‘म स्थानिय केही साथीहरुस“ग मिलेर आन्दोलन हुनुको कारण अध्ययन गर्न थाले“ ।’ सामाजिक स“स्था ‘सानो पाइला’ को स्थापना त्यसरी भयो जसको स्थापनाकालदेखि उनी अध्यक्ष छन् । सानो पाइलाको पहिलो कामको रुपमा आन्दोलनका मुद्दाहरुलाई समेटेर सार्वजनिक रुपमा साझा बहस कार्यक्रम ‘वीरगंज जनआवाज’ गरे जसमा प्रमुख ७ दलका नेताहरुलाई भेला पारेर सर्वसाधारणस“ग अन्तरक्रिया गराइएको थियो ।

‘अहिले भने सानो पाइलाले लागुपदार्थ दव्र्यसनको मुद्दालाई अभियानकै रुपमा लगिराखेको छ’, थपे, ‘वीरगंज आजकल लागुपदार्थका माफिया र प्रयोगकर्ताको राजधानीकै रुपमा बिकसित भइरहेको देखेपछि हामीले यसमा काम गर्नुपर्ने आवश्यकता महसुस ग¥यौं ।’ तर उनीहरु अनविज्ञ थिएनन् कि त्यो काम फलामको चिउरा चपाउनु जत्तिकै गाह«ो र चुनौतिपूर्ण पनि छ । त्यसैले त्यही“का ४० बर्षे साधुराम खड्कीलाई साथ लिए । साधुराम २ दशक बढि समयदेखि लागुपदार्थ लिइराखेका त्यस्ता व्यक्ति हुन जसलाई धेरै अन्य प्रयोगकर्ताहरुले ‘गड फादर’को मान्नेगर्छन् । उनको कुरालाई प्रयोगकर्ताहरुले अन्धसर्मथन गर्ने हु“दा पनि त्यो उनीहरुका लागि उद्देश्य प्राप्तीको लागि चालेको नया“ बाटो थियो । साधुराम स्वयं ड्रक्स प्रयोगकर्ता हुनाले पहिले उनलाई ६० दिने पुर्नस्थापना केन्द्रमा राखेपछि मात्र अहिले आफ्नो अभियानमा अगुवाकै रुपमा सामेल गराएका छन् । उनीहरुलाई व्यवहार परिवर्तन र विभिन्न दक्षताहरु विकास गर्दै पुर्नस्थापना गर्नुपर्ने मान्यताबाट कार्यक्रम अघि बढाइएको छ । ‘सानो पाइला घरेलु उद्योग’ त्यसकै एउटा उदहारण हो जहा“ रहेर मैनबत्ती, सेवई, मसलाजस्ता घरेलु सामाग्री बनाउने सीप सिकाइन्छ । र, तिनै  सामाग्रीको व्यावसायिक प्रबद्र्धनबाटै स“स्थालाई केही आर्थिक  सहयोग पनि जुटेको छ । त्यसका अलावा स्थानिय व्यापारीहरु, रिक्सा चालकहरु  एवं सर्वसाधारणहरुले स्वतस्फुर्त रुपमा आर्थिक सहयोग गरिराखेका हुन्छन् । भन्छन्, ‘यसरी कुनै दातृ निकायमा निर्भर नभइकन स्थानिय स्रोतमै संस्था चल्दा सबैमा झनै आफ्नो भन्ने भावना विकसित हु“दो रै’छ ।’  तर लागुपदार्थको समस्यास“ग जुध्न माथि भनिएजस्तै पुर्नस्थापना अभियान मात्र प्रयाप्त थिएन । गा“जा र अफिमको खेती मौलाउ“दै गइरहेकोतर्फ पनि उत्तिकै रुपमा ध्यान दिन नसके त्यत्तिले मात्र उनीहरुको लक्ष्य हा“सिल हुन सक्दैनथ्यो । ‘पर्सा जिल्लामा मात्रै कुल खेतियोग्य जमिनको ६० प्रतिसतमा गा“जा  र अफिमको खेती हुन्छ र त्यो क्रम बढ्दो छ’, उनले भने, ‘त्यसको लागि पहिले सरकारी संयन्त्र निश्पक्ष र चनाखो हुनुपर्छ ।’ त्यसैले उनीहरु आफ्नो अभियानको साझेदारका रुपमा स्थानिय प्रहरीहरुलाई पनि राखेर सहयोग गर्छन् । कुल ११ सय जना साधारण सदस्य रहेको सानो पाइलाका ४ सय त सकृय स्वयंसेवक छन् । उनीहरु एचआईभी एड्सबारे  सचेतना कार्यक्रमहरु पनि गर्छन् ।

‘इन्टरनेसनल रिलेसनसिप पढेर समाजसेवामा लाग्नेछु भनेर कहिल्यै सोचेकै थिइन’, उनी  सम्झन्छन् । सानो पाइलालाई हङकङ्गस्थित एक अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाले २००९ मा एसियाकै १०० उत्कृष्ठ सामाजिक स“स्थाको सूचिमा राखेको थियो । अहिले उनलाई सबैले चिनिसकेका छन् र उत्तिकै साथ पनि दिइराखेका छन् । ‘सायद यही क्षेत्रमा नै अब मेरो करिअर बन्नेछ’, उनलाई समाजसेवाको काम निकै रमाइलो लागिरहेको छ । स्वप्न नगरी अमेरिकामा पढेर पनि गाउमै फर्केर काम गर्न सकेकोमा कहिलेकाही उनी आ“फै दंग पनि पर्छन् । ‘मास्टर्स नगर्ने त?’, हेलो शुक्रबारको राखेको प्रश्नको उत्तर दिनुअघि उनी केहीबेर घोरिए र भने, ‘नेपाल वा इण्डियामध्ये कुनै एकमा गर्छु, अमेरिका गए भने कतै उतैको रमझममा पो हराउछु कि भन्ने डर लाग्छ ।’  

शिक्षक बिनाको पाठशाला

धुलिखेल बजारमा अचानक केही तन्नेरीहरु देखा पर्छन् । उनीहरुले राम्रा लुगाहरु लगाएका छन्, खुट्टामा महंगा जुत्ताहरु छन् । अनुहारमा पोतिएका क्रिम, पाउडर र शरीरमा छर्किएका अत्तरहरुले उनीहरु चिटिक्क देखिन्छन् । हातहातमा महंगा मोवाइल सेट र आइफोनहरु छन् जसले उनीहरु सम्पन्न परिवारका हुन् भन्ने सजिलै झल्किन्थ्यो । तर पनि त्यसबेला उनीहरु अर्कै कुराले पिरोलिदै थिए । दुई घण्टाभित्र केही गरी पैसा कमाउनु पर्ने थियो । घरमा स–सानो काम पनि नगरेकाहरुलाई त्यो ठूलै चुनौती थियो । दुईदिने कार्यक्रमको शुरुमै दिइएको उक्त काम गर्न नसके अगाडि बस्न नपाइने भनिएकोले उनीहरुमा दबाब पनि उत्तिकै थियो । कोहीले पाच रुपयाकै लागि होटलका भाडा माझे, कसैले बाटोमा हिडिरहेका पर्यटक एवं अन्य बटुवाहरु जम्मा पारेर ‘वि–बोइङ्ग’ देखाए, कसैले डेढ घण्टाकै लागि भए पनि ट्युसन पढाए, गाडि र बाइक पुसपास पार्दै धोए, केही सीप नलाग्नेले काठका मुडाहरु ट्याक्टरमा लोड पनि गरे ।

‘हामीले सोचेकै थिएनौं, त्यो यति राम्रो हुन्छ भनेर’, शौनक भट्ट, १९, भन्छन्, ‘पैसाको महत्व बुझाउने हाम्रो त्यो सेसन पूर्णतः सफल भयो ।’ दुई घण्टामा त्यसरी उनीहरुले जम्मा पारेको आठ सयले त्यही“को २ जना विपन्न विद्यार्थीलाई बर्षभर पुग्ने स्टेशनरी सहयोग गरे । ‘त्यसबेला जम्मा भएको पैसा थोरै भएता पनि धेरैको जीवनकै पहिलो कमाई थियो’, शौनक थप्छन्, ‘आफ्नो पहिलो कमाई त्यसरी सामाजिक कार्यमा योगदान पु¥याउन पाउ“दा उनीहरु दंग थिए ।’

त्यसो त धुलिखेल रिसोर्टमा उनीहरुको समूह ‘इलोभेसन फर अवेयरनेस, एक्सन एण्ड एक्टिभिजम’ ले २३ तन्नेरीहरुबिच दुई दिनभर गरेको ‘एक्टिभिजम पाठशाला’ मा नेतृत्व र जिम्मेवारीबारे नया नया कुराहरु सिके । त्यहा“ कुनै ठूलाबढा थिएनन्, न त उनीहरुलाई सिकाउने कुनै स्रोत व्यक्तिहरु नै थिए । सम्बन्धित व्यक्तिहरुसग पहिल्यै छलफल र परामर्श लिएर तयार पारिएको कार्यक्रमको ढा“चामा ‘लर्निङ्ग बाई डुइङ्ग’ तरिकाबाट दुईदिने पाठशाला सकिएको थियो । ‘त्यो एक प्रकारको धेरैमाझ रहेर आफूलाई चिन्ने कार्यशाला थियो’, सविन ज्ञवाली, १८, भन्छन्, ‘सबै फेसबुक निमन्त्रणाबाट जुटेका थियौं ।’

हुन पनि उनीहरुहको संस्था आफैमा सानो छ । शौनक, सविन, क्षितिजराज लोहनी, १८ र किशोर नेपाल, २० मिलेर यसको स्थापना गरेका हुन् । यद्यपि संस्था सानो हुदैमा उनीहरुको काम भने त्यसअनुसारको छैन । काठमाण्डौंको विभिन्न कलेजमा पढ्ने १२५ जना सकृय स्वयंसेवक उनीहरुको साथमा छन् जो आवश्यक पर्दाको बखत एउटा फेसबुक चिठीको भरमा जुट्छन् । पछिल्लो वातावरण दिवस (जुन ५) को सन्दर्भ पारेर साताव्यापी रुपमा ति सबै स्वयंसेवक जुटेर विविध कार्यक्रम गरे । ‘वातावरण सप्ताह’ को अवसरमा सातै दिन काठमाण्डौंमा सबै स्वयंसेवक जुटे । पहिलो दिन बसन्तपुर, शान्ति बाटिका (रत्नपार्क), नयाबानेश्वर, पाटनढोका र बौद्धमा विभिन्न समूह गराई ‘रोड टु रोड साइड डिस्कसन’ गरे जसमा बाटो छेउछाउ रहेर वातावरणका मुद्दामा आपसमा र बटुवाहरुस“ग रोचक पारामा छलफल र बहस गरे । दोस्रो दिन सबै जना एकै थलोमा जम्मा भई त्यही कार्यक्रम शान्ति बाटिकामा गरे । ‘तेस्रो दिनको कार्यक्रम झनै रोचक रह्यो’, सविन भन्छन्, ‘वातावरण सरसफाइमा प्लास्टिक र कवाडिहरु बटुलेर सहयोग पु¥याउने सडक बालबालिका पनि हुन भन्दै उनीहरुलाई सम्मान गरियो ।’ चौथो दिन नया“वानेश्वरमा वातावरणकै बिषयमा सडक नाटक देखाए । पा“चौं दिन नेपाल पर्यटन बोर्डमा डिस्कभरी च्यानलले निर्माण गरेको ‘प्लानेट अर्थ’ वृत्तचित्र र नेपालमा हाल सम्मकै ठूलो ‘पेपर ब्याग’ (१३.५*११.५ फिट) प्रदर्शन गरे । छैटौं दिन पाटनदेखि एन्फा कम्पेक्ससम्म प्लेकार्ड सहित ¥याली गरे । सातौं दिनको कार्यक्रम झनै रोचक थियो । मानिसका बढ्तै भिडभाड हुने ठाउ“मा स्वयंसेवहरु जम्मा हु“दै अचानक ‘फ्रिज’ (विभिन्न स्वरुपमा मुर्तिझैं उभिनु) हु“दै सबैलाई जम्मा पारेर ‘३५० गीत’ गाए । हरियाली झल्काउजे हरियो रंगले सबैका अनुहार पोतिएको थियो । एक इलेक्ट्रिक साइकल पसलको प्रायोजनमा साइकल ¥याली पनि गरे ।

‘तन्नेरीहरुलाई हामीकहा“ खाली सबैले आफ्नो स्वार्थपूर्तिको लागि मात्र प्रयोग गर्छन्’, सविन थप्छन्, ‘उनीहरुमा रहेको सिर्जनशीलता र उत्साहलाई सही तरिकाले प्रयोग नै गरि“दैन ।’ शहरका धेरै तन्नेरीहरु खाली इन्टरनेटमै झुम्मिन्छन्, आफ्नो स्वार्थमात्र सोच्छन् भन्ने सोच्नु गलत रहेको उनी बताउ“छन् । ‘समस्या उनीहरुलाई त्यसतर्फ अग्रसर हुन उत्प्रेरणा नजगाइनु हो’, सविनसगै अन्तरवार्ता दिइरहेका शौनकले थपे, ‘हाम्रो एक्टिभिजम पाठशालाले सिकाएको ठूलो पाठ पनि त्यही हो ।’ यसको सफलतासगै दशैपश्चात मासिक रुपमा फरक फरक ठाउ“मा ‘एक्टिभिजम पाठशाला’ संचालन गर्ने योजनामा छन् । उनीहरुको नया बाटोलाई शुभकामना ।

Click here for its e-paper view

चाँदीको घेरा

मनोजकुमार भुसाल र प्रकाश खनालबिचको समानता समकालिन हुनु मात्र थिएन । स्कुले सहपाठी कपिलबस्तुका प्रकाश र अर्घखा“चीका मनोजका धेरै विचारहरु पनि एक आपसमा खुबै मिल्थे । सानैदेखि दुवैको सपना हुन्थ्यो– साझा सामाजिक उद्देश्यको लागि काम गर्ने । तर समयले उनीहरुबिचको दूरीलाई एकाएक बढायो । सामाजिक बिज्ञानमा स्नातकोत्तर गर्न मनोज फिनल्याण्ड पुगे । यद्यपि बाल्यकालदेखिको उनीहरुको त्यो सपनामा फिनल्याण्ड–काठमाण्डौंको दूरी बाधक बनेन । मनोजले फिनल्याण्डमा रहेका नेपाली बिद्यार्थीहरु सोम चौलागाईं, सुदीप जोशी र दिनेश पौडेललाई साथ लिएर गैर नाफामुलक सामाजिक संस्था ‘सिल्भर लाइनिङ्ग क्रियसन’ स्थापना गरे जसको दक्षिण एसिया च्याप्टरको नेतृत्व अहिले प्रकाशले नेपालमै सचिवालय खोलेर गरिराखेका छन् ।

हालैको एक साझ काठमाण्डौंको ठमेलस्थित ह्वाइटहर्स क्याफेमा प्रकाश र उनको टोलीसग अन्तरवार्ता लिइरह“दा बाहिर साउने झरी दर्कदो थियो । उनीहरु भने आफूहरुले पछिल्लो पटक सडक बालबालिकामा केन्द्रीत भएर निर्माण गरेको वृत्तचित्र ‘स्याडोज अफ डि स्ट्रिट’को प्रबद्र्धनको योजना बुन्दै थिए ।

‘हामीहरुको उद्देश्य नै अल्पविकसित र विकासोन्मूक देशका सवालहरुमा काम गर्ने हो’, प्रकाश भन्छन्, ‘यहाका समस्याहरु र भएका राम्रा प्रयासलाई सबैले नजिकबाट जान्नु आवश्यक छ ।’ उनका अनुसार विकसित देशहरुले विकासोन्मूक देशरुलाई सधै गरिबी, भोकमरी, अशिक्षासग मात्र जोडेर हेर्नु हुदैन । जसको उत्तर उनीहरुको सस्थाको नामसगै जोडिएर आउछ– कालो चन्द्रमा पनि छेउतिर चादीको घेरा हुन्छ । जसक्रममा बंगलादेशमा ससाना ऋणि र लगानीकर्ताहरु रहेको ग्रामीण बिकास बैंकको सफलताको कथालाई केही समयअघि उनीहरुले आफ्नो वृत्तचित्र ‘माइक्रो ड्रिम्स’मा सगालेका थिए । त्यसबाहेक उच्च शिक्षाका लागि विदेश जादा नेपालीहरुले प्रायः भोग्ने समस्याहरुलाई संगालेर बनाइएको ‘थर्ड जेनेरेसन’ उनीहरुको अर्को महत्वपूर्ण वृत्तचित्र हो । सिन्धुपाल्चोकको एक स्थानिय जातिमा रहेको विकृति एवं नसुनिएका कथाहरु समेटेर ‘द व्याङकरिज’ पनि बनाए ।

सिल्भर लाइनिङ्ग क्रियसन आफैमा स्वतन्त्र वृत्तचित्र निर्माताहरु, पटकथा लेखकहरु, बिकास कार्यकर्ताहरु, लेखक र बिद्यार्थीहरुको स्वयंसेवाबाट चलिरहेको छ जसमा विश्वभरका २०० युवाहरुको संलग्नता छ । संजिव दहाल भन्छन्, ‘हामी सबै आफ्नो बेग्लै पेशा एवं व्यावसायस“ग सम्बन्धित छौं ।’ दक्षिण एसिया समितिमै हेर्ने हो भने पनि प्रकाश आफै एक अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थामा काम गर्छन्, संजिव दाहाल क्याम्पसमा पढाउ“छन्, रमेश ढकाल सञ्चारकर्मी हुन् भने अंकित खनालले भर्खर विश्वविद्यालयको पढाई सकेका हुन् । यद्यपि यसको बिस्तार उनीहरुले बिस्तारै विश्वव्यापी गर्ने महत्वकांक्षी योजना पनि छ उनीहरुस“ग । ‘दक्षिण अफ्रिका, मलाभी, तान्जेनिया, युगाण्डा र क्यामेरुनमा हालसालै त्यही“का स्थानीय युवाहरुलाई समेटेर शाखा खोलिएको छ’, सिल्भर लाइनिङ्गका मुख्य कार्यकारी निर्देशक मनोजले फिनल्याण्डबाट टेलिफोनमा भने, ‘यसबाट गरिब राष्ट्रहरुको उन्नतिका लागि विश्वका कुनाकुनाबाट साझा पहल गर्न सकिन्छ ।’ मनोजकै कुरालाई साथ दिंदै अंकित खनाल थप्छन्, ‘विश्वका जतिधेरै युवाहरुलाई हाम्रो अभियानमा सामेल गर्न सकिन्छ, त्यति नै धेरै विचारहरु निर्माण हुने र कन्सेप्टहरु (अवधारणा) निस्कने त हो नि ।’ जसकै क्रममा ‘जब नागरीक रिपोर्टर बन्छन्...’ नारासहित जो कसैले आफ्नो साधारण क्यामेराबाटै (मोवाइलबाटै पनि) खिचेका भए पनि बिकास सम्बन्धी रचनात्मक सामाग्री राख्न सक्छन् । त्यसका अलावा त्रैमासिक बिकास ई–म्यागेजिन ‘ग्लोबल साउथ’ बिकासोन्मुख देशका मुद्दाहरु उठान गरिरहेका छन् । जसमा विकासस“ग जोडिएका लेख–रचनाहरु जोकोहीले योगदान गर्न सक्छन ।

मनोजका अनुसार शुरुमा सामाजिक वृत्तचित्रहरु मात्र बनाउने उद्देश्यले यो संस्था स्थापना गरिएता पनि पछि टिममा अन्य क्षेत्रमा दक्षता भएका साथीहरु पनि थपिनाले कार्यक्रमका क्षेत्रहरु पनि व्यापक बनाइयो । ‘यद्यपि हामीस“ग फिल्म मेकिङ्गमा दक्षता बोकेका साथीहरु धेरै छन्’, मनोज थप्छन्, ‘त्यसैले हामीले फिल्म मेकिङ्गमा १२ हप्ते दूरशिक्षा कक्षाहरु पनि निःशुल्क चलाउ“छौं ।’ जसको पहिलो एउटा सत्र सफलतापूर्वक संचालन भइसकेको छ । केही बर्षअघिसम्म समाजका साझा उद्देश्यमा काम गर्ने योजना बुन्दैमा रमाउने मनोज र प्रकाश आजभोलि कहिलेकाही“ ति दिन सम्झन्छन् र त्यसका लागि पाइला चालेको पछिल्लो झण्डै डेढ बर्षसग तुलना गर्छन् । प्रकाश भन्छन्, ‘छोटो समयमै हामीले राम्रो जमात पाएका छौं र हाम्रा शुरुवाती कामले उत्तिकै हौसला पनि दिएको छ ।’ उनका अनुसार थारैमात्र युवाहरु अग्रसर भएर लाग्ने हो भने पनि गरिब मुलुकहरुको विकासमा राम्रा अवधारणाहरु निर्माण भई कार्यान्योयन हुनसक्छ । उनीहरुको पछिल्लो डेढ बर्षको अनुभवले सिकाएको पनि त्यहि नै हो– विकास एक्लै होइन साझेदारीबाट मात्र सम्भव छ ।

Click here for its e-paper view