Mount Everest stands 8,848.86m tall, Nepal and China announces

By Pradeep Bashyal | BBC News Nepali (Read this in Hindi & Nepali)

The world’s highest peak Mount Everest is 8,848.86 meters tall, Nepal and China jointly announced on Tuesday.

The new height of the mountain at the border of two countries is 86 centimeters taller than previously accepted height of 8,848 meters. The height also includes the snow cap.

In a written message, President of Nepal Mrs. Bidhya Devi Bhandari announced: “At this historic moment, after having measured and jointly processed the survey data by the respective survey departments of our two countries, I am pleased to join your excellency [Chinese president Xi Jinping] disclose height of 8,848.86 meters as the new height of Mount Sagarmatha/ Chomolongma."

Mount Everest is called Sagarmatha in Nepal and Chomolongma in Tibet.

Teams of surveyors from Nepal and China separately measured the height of the Everest. Until now, China had put the height at 4m lower than globally accepted height determined by the Survey of India during British colonial rule.

The measurement of the mountain was initiated by Nepal in 2017 after the huge earthquake in 2015 that was said to have a significant impact to the top of the world.

Known as Chomolungma in Tibet, the highest mountain spreads across the two nations, but its peak lies within Nepal's territory.

Despite having several measurements in the past, this is the first time Nepal has measured the height of the Everest on its own.

Later, China initiated a similar survey and both Nepal and China had agreed to share data and key findings in a joint statement signed by President Bidhya Devi Bhandari and her counterpart Xi Jinping in 2019.

A year later, the two sides made an official announcement.

KAMI RITA SHERPA: Everest through the eyes of a top Sherpa

l

text: PRADEEP BASHYAL; production: CLAIRE PRESS

BBC News (Read in Chinese), To Listen: BBC Outlook 

At least 11 people have died trying to climb Mount Everest this year. Kami Rita Sherpa, who's been to the world's highest summit more times than anyone else, tells the BBC that too many climbers are led to believe Everest is easy.

Struggling for breath, she was exhausted, but she’d made it to Camp 3. At 7162m (23,500ft) it was higher than she’d ever climbed before.

But the expedition was not going to plan and her dream of scaling Everest, the world’s highest mountain peak, was slipping away.

Looking on, as this young Chinese climber tried to gather her thoughts, was the group’s leader and navigator Kami Rita Sherpa. Not just your average mountain guide, Kami Rita holds the world record for the greatest number of assents up to the top of Mount Everest by any single climber.

सगरमाथाका नक्कली आरोही

माधव बस्नेत र प्रदीप बस्याल

पर्वतारोहीहरूलाई हिमाल आरोहण गराउने व्यवसाय सञ्चालन गर्दै आएको मकालु एड्भेन्चर प्रालिले ६ जुन (२४ जेठ)मा एउटा पत्रकार सम्मेलन गर्‍यो । त्यहाँ भारत, महाराष्ट्रका दिनेश राठोड र तर्केश्वरी राठोडले सगरमाथा शिखरमा पाइला राख्ने आफूहरू पहिलो भारतीय दम्पती भएको दाबी प्रस्तुत गरे । राठोड दम्पती भारत, महाराष्ट्र पुलिसका कन्स्टेबल हुन् । यस जोडीले २३ मे अर्थात् १० जेठको बिहान ६ बजेर ३० मिनेट जाँदा आफूहरू सगरमाथा शिखरमा पुगेको प्रमाण पेस गरेका थिए । राठोड दम्पतीको यो दाबी जसै आरोहीहरूबीच पुग्यो, भारतकै अर्को जोडी प्रदीप साहू र चेतना साहूले सगरमाथा शिखरमा पुग्ने पहिलो जोडी उनीहरू नभई आफूहरू भएको जिकिर गरे ।

सगरमाथा शिखर चुम्ने भारतको पहिलो जोडी आफूहरू भएको दाबी गर्ने साहू दम्पतीले १९ मे (६ जेठ)मा सगरमाथा आरोहण गरेको प्रमाण पेस गरेका छन् । रोचक के भने सुरुसुरुमा सगरमाथा आरोहण गर्ने आफूहरू पहिलो भारतीय दम्पती भएको दाबी गर्ने यस जोडीले समय बित्दै जाँदा राठोड दम्पती शिखरमा नपुगेको जिकिर गरिरहेका छन् । साहू दम्पतीले राठोड दम्पतीविरुद्ध भारत सरकारसमक्ष मात्र होइन, नेपालकै पर्वतारोहण संघ, सगरमाथा आरोही संघ र पर्यटन विभागमा समेत मौखिक उजुरी दिएपछि राठोड दम्पतीको आरोहण विवादमा तानिएको हो ।

महाराष्ट्र पुलिसमा कार्यरत राठोड दम्पतीले सगरमाथा आरोहणको प्रमाणपत्र पाए र सगरमाथा आरोहण गर्ने पहिलो भारतीय दम्पती हुन पुगे । त्यो कीर्तिमान कायम गरेकाले उनीहरूलाई त्यहाँको सरकारले एक करोड भारतीय रुपियाँ र घर बनाउनका लागि जग्गा दिने घोषणा गर्‍यो ।

सगरमाथाले ततायो भेगन बहस

Kuntal Joisher

मेलबर्न, अस्ट्रेलियाकी मारिया ट्राइडमलाई सिर्फ आरोहीका रूपमा सम्बोधन गर्दा अपूरो हुन्थ्यो । उनी भेगन आरोही थिइन् अर्थात् माछा, मासु, अन्डा, मह र दूधबाट बनेका कुनै पनि परिकार नखाने ।

‘अनि, कहाँबाट आउँछ प्रोटिन, भिटामिन, आइरन ?’
‘कसरी जुट्छ त्यति धेरै शक्ति ?’
‘अनि कसरी सम्भव छ सगरमाथा चढ्न ?’

अक्सर झेलिरहने यस्ता प्रश्नको सबैभन्दा गतिलो उत्तर फर्काउनु भनेको उनका लागि सगरमाथा चुचुरो चुम्नु थियो । आफ्ना भेगन पति रोबर्टसहित १ जेठमा चुचुरोतर्फ लम्कँदै गर्दा उनी झन्डै ८ हजार ७ सय मिटर उचाइको साउथ समिटमा लेक लागेर फर्कनु पर्‍यो । क्याम्प–४ मा पुग्दा ३४ वर्षे मारियाको ज्यान गयो भने रोबर्ट बच्न सफल भए ।

मारियाले आफ्नो दम्पतीको सफलतालाई ‘भेगन हुनु समस्या होइन, बरू भेगनले गैरभेगनले भन्दा पनि बढी काम गर्न सक्छन्’ भन्ने सन्देश दिन खोजेकी थिइन् । उनको सपनाले गन्तव्य नजिकै पुगेर दु:खद अन्त्य झेलिरहँदा अर्का भेगन भारतीय आरोही कुन्तल जोइसर, ३६, आधार शिविरबाट सगरमाथातर्फ उक्लँदै थिए । ६ वैशाखमा चुचुरो चुमेर उनले आफू पहिलो भेगन आरोही भएको दाबी गरेका छन् ।

भेगन आन्दोलनका लागि यसरी सगरमाथाको यो सिजन एकैसाथ दु:खद र सुखद घटना बन्न पुगेको छ । भेगनको शारीरिक क्षमतामाथि कहिल्यै नटुंगिने बहस भने एकपटक फेरि चर्केको छ ।

हिमाली सरदार

प्रदीप बस्याल

गत वर्ष मनासलु आरोहण गरेर क्याम्प–४ मा फर्कंदा भारतीय पर्वतारोही कुन्तल जोइसरलाई सरदार मिङ्मा तेन्जी शेर्पाले भनेछन्, ‘तिमी निकै बहादुर मानिस हौ ।’ जसलाई संसारकै निकै बहादुर मान्थे, उनकै मुखबाट आफू बहादुर कहलिनुलाई जोइसरले जीवनमा पाएका थुप्रै सम्मानभन्दा धेरै माथि राखेका छन् ।

आरोहणको अन्तिम अवस्थामा अर्का आरोहीको ‘गियर’ (पर्वतारोहणको बन्दोबस्ती प्याकेज)मा समस्या आयो । मिङ्माले आफ्नो गियर तिनलाई दिएर चुचुरो चुमाए । अनि, केही भइहाल्छ कि भनेर क्याम्प–४ मै कुरेर बसे । हिमाल सिर्फ आरोहण कौशलले चढिँदैन, न त हिमालको अनुभवले कोही पूर्ण नै हुन्छ । हिमालको यही विशिष्टतालाई जोडेर धेरैले आरोहणलाई रहस्यमय यात्रा मान्छन् । र, ‘बेटर’ होइन, ‘बेस्ट’ सहयोगी खोज्छन्, आरोहणका सोखिनहरू । हिमालको फेदीमै बसोवास गर्ने शेर्पा समुदाय, त्यही साहस, उच्च तहको जिम्मेवारीबोध र नि:स्वार्थ भावना बोकेको व्यावसायिक समुदाय हो । र, अन्तर्राष्ट्रिय ब्रान्ड बन्ने बलियो आधार पनि ।

खुम्बु क्षेत्रमा पदयात्रा गर्दा शेर्पा नजोडिने कुनै मोड हुँदैन । पदयात्रादेखि हिमाल चढाउने गाइडसम्म, होटल व्यवसायदेखि भरियासम्म । धेरै नसोचीकनै कुनै शेर्पालाई कतिपटक सगरमाथा चढेको भनेर सोधियो भने खोजेकै उत्तर आउँछ । चुचुरोमै नपुगेका भए तापनि बेसक्याम्प माथिसम्म वा अन्य स–साना हिमाल कुनै न कुनै कालखण्डमा पुगेकै हुन्छन् । ‘नाइँ हिमाल चढेको छैन’ भन्ने उत्तर सायदै आउँदैन । प्रसिद्ध अमेरिकी आरोही एलन अर्नेटका शब्दमा शेर्पाको त्यही परिचय खुम्बु क्षेत्रको सांस्कृतिक हिस्सा हो ।

Tough Time In Everest

ON April 25, The Everest Base Camp, few minutes after the deadly earthquake of 2015. PHOTO. Gyaljan Sherpa

 -----------
Ascents Cancelled For Two Consecutive Years. 
---------

By PRADEEP BASHYAL for Nepal Magazine

Traffic of climbers was thick this year at Mount Everest Base camp, as a disaster last year had resulted in an unfortunate cancellation of all scheduled summits. Aspiring climbers and the Sherpas had huddled around and started making preparations right from the third week of Chaitra (early April). There was a nasty snowfall during the beginning of the Nepali new year in Baisakh (mid April). It pushed the climbers at the base camp into their tents and halted their preparations for several days. However, the determined climbers were least bothered, as the early snowfall is usually said to stabilize the snow on mountains, which prevents avalanches.

To most climbers who have dreamt of conquering the Mount Everest, an avalanche is the most dreaded trouble. 16 Sherpas had lost their lives last year to an avalanche at the Khumbu Icefall, which comes right after the first uphills over base camp. The early snowfall this year had stopped on 17th April and the first ascents could have headed on the 18th. However, as it was on the same day that last year's avalanche had struck, the Sherpas chose not to climb on what they called the 'black day'. The 18th April was just another day and was silent this time.

टेन्टको सहर

शुरुमै नोट: १२ वैशाख २०७२ मा आएको महाभुकम्पका कारण नेपाल साप्ताहिकमा प्रकाशित यो आवरण कथा बजारमा पठाइएन । शनिवार दिउसो आएको भुकम्पले सन् २०१५ को सगरमाथा आरोहण समेत रद्द गरिएको थियो । 

सगरमाथा आधार शिविर ।। लुक्लाबाट थालिएको साता दिन लामो एकोहोरो पदयात्राको पछिल्लो दुई दिन हामी हिमपातमा फसेका थियौँ । सेताम्य हिउँका बीच याकले खोलेको बाटोको भरमा हिँड्दा एकातर्फ लुगा निथ्रुक्क भिजेका थिए भने अर्कोतर्फ समुद्री सतहभन्दा माथि पाँच हजार मिटर उचाइमा बढेको स्वासप्रश्वासका बीच दर्जनौँपटक हिउँमा चिप्लिसकिएको थियो ।

नयाँ वर्षको पहिलो दिन अनगिन्ती हिमाल छिचोलेर सगरमाथा आधार शिविर पुग्नासाथ साता दिन सँगै बिताउन लागेका आरोही र शेर्पाले न्यानो स्वागत गरे । आरोहीका कथा र सपनाहरू सुनेपछि मन्दमन्द दुखिरहेको टाउकोमा बेग्लै ऊर्जा भरिएर आयो ।

सपना व्यक्तिगत भए तापनि त्यसलाई पूरा गर्न आधार शिविरमा थुप्रै मानिस आ–आफ्ना भूमिकामा जुटिरहेकै छन् । भान्छामा खाना पकाउने, बेस क्याम्पसम्म भारी बोकेर ल्याउने, बेसक्याम्पमाथि ओसार्नेदेखि आरोहीको सहयोगी र पथप्रदर्शक भएर चुचुरोसम्म लैजानेसम्म । आधार शिविरको चक्र वर्षौंदेखि यसै गरी चल्दै आएको छ ।

तिनै सपनालाई भेट्न सयौँ त्यस्ता मानिस खुम्बु आइसफलको ठ्याक्कै तलपट्टि खुम्बु हिमनदीको काख लागेर बर्सेनि वसन्त याममा जुट्छन् । शरद याममा थोरै संख्यामा झुल्किने भए तापनि वसन्त ऋतुमा खडा हुने विशाल अस्थायी बस्तीले आरोहीमाझ ‘टेन्ट सहर’कै दर्जा पाएको छ । त्यो सहरलाई चराझैँ माथिबाट हेर्दा रंगीचंगी पताकाका टुक्रा फिँजारिएझैँ देखिन्छ ।

यसरी फैलंदैछन् डिजिटल पदचापहरु

पछिल्लो विशेष: गुगल स्ट्रिट भ्युमा खुम्बु क्षेत्र

आरोहणको सिजन सुरु हुनै लाग्दा खुम्बु क्षेत्र पुन: चर्चामा छ । अहिलेको चर्चा पर्वतारोही र पर्वतारोहणमा चासो राख्नेहरू भन्दा बाहिर पनि फैलनुमा कारण बनेको छ, गुगल स्ट्रिट भ्यु । गुगल म्याप्स र गुगल अर्थमा उपलब्ध यो त्यस्तो सुविधा हो, जसले संसारका थुप्रै ठाउँका बाटाघाटाको प्यानारोमिक दृश्य देखिने गरी नि:शुल्क घुमाउँछ । त्यो पनि कम्प्युटरअगाडि बसीबसी । र, २८ फागुनबाट त्यो सुविधा खुम्बु क्षेत्रका लागि समेत उपलब्ध छ ।

बाटाघाटासँगै त्यहाँका महत्त्वपूर्ण होटल, गुम्बा, स्कुल र अस्पतालभित्रका परिवेश स्थानीय ध्वनिसँगै आबद्घ छ । गुगल अर्थ आउटरिचसँग नेपाली संस्था स्टोरी साइकल मिलेर गरिएको यस्तो काम अक्सर संसारका महत्त्वपूर्ण स्थान, दरबार, संग्रहालय वा भवनमा भएका छन् । किनभने, त्यसका लागि प्रशस्त समय, लगन र प्रविधि आवश्यक पर्छ । खुम्बु क्षेत्रमा म्यापको डेटा संकलन र ३ सय ६० डिग्रीमा तस्बिर संकलन गर्नका लागि १५ वटा क्यामेरा भएको ट्रेकर डिभाइस बोकेर यात्रा गरिएको थियो, जसले प्यानारोमिक फोटो र जियो लोकेसन लिन्थ्यो । अर्को फिस आइलेन्स भएको क्यामेराले स्कुल, गुम्बा, घर खिच्न सकिन्थ्यो । जसका लागि गुगलकै तीन प्राविधिक, कीर्तिमानी आरोही आप्पा शेर्पा र स्टोरी साइकल टोली गरी १३ जनाले झन्डै दुई साता त्यस भेगमा बिताएका थिए । त्यसले त्यस भेगको उच्च कोटीको डिजिटल पदचाप (फुटप्रिन्ट) छाडेर आएको छ, जसलाई अब थुप्रैले पछ्याउनेछन् ।

खुम्बु क्षेत्रमा भएको त्यस्तो काम डिजिटल पदचाप खडा गर्ने थुप्रै पक्षमध्ये एउटा हो । पदचाप भनेको इन्टरनेटमा आफ्नो र आफ्ना कुराको उपस्थिति कसरी बलियो बनाउने भन्ने हो । जसका लागि ब्लग लेख्नु, युट्युबमा भिडियो अपलोड गर्नु, गुगल म्याप्समा आफ्नो कार्यस्थल खोज्नु, विकिपिडिया सामग्री तयार गर्नेजस्ता अनेकन काम हुन सक्छन् ।

[यात्रा] रेन्जो पासको थकान मेट्ने गोक्यो ताल

सगरमाथा पदयात्रामा हाम्रो रुटको केन्द्रमा थियो, गोक्यो ताल । लुक्लाबाट नाम्चेबजार, थामे उपत्यका, रेन्जो पास हुँदै गोक्यो ताल पुगेर डोले हुँदै पुन: नाम्चेबजार पुगेर लुक्ला झर्ने रुट । मेल अनलाइन ट्राभल र वल्र्ड एक्सपिडिसनले यसै वर्ष जीवनकालमा एकपटक पुग्नैपर्ने एक नम्बरको पदयात्रा मार्ग घोषणा गरेको छ । नेसनल जियोग्राफिकले छानेको विश्वका ५० अद्भूत ठाउँमध्ये एक । ट्राभल एड्भाइजरीहरूमा १४ देखि १७ दिनसम्म लाग्ने भनिएको यो यात्राका लागि नाम्चेबाट गोक्योको चक्कर लगाई पुन: नाम्चे फर्कन हामीसँग जम्मा चार दिन थियो । तर, गुगल गर्दा भेटिएका गोक्यो तालका तस्बिरका कारण थोरै समय नै सही, हामी रोकिएनौँ र आफूलाई तयार पार्‍यौँ एउटा दुस्साहसी यात्राका लागि ।

हिमालमा यात्रा गर्दा हरेकजसोले एउटै साझा सन्त्रास झेल्छन्, लेक लाग्ने । विश्वकै खतरनाक मानिएको तेन्जिङ हिलारी विमानस्थल, लुक्लामा जहाज अवतरण गर्नेबित्तिकै मेरो टाउको झमझमाउन थाल्यो । खासमा १३ सय मिटरको उचाइबाट एक्कासी २ हजार ८ सय ६० मिटरमा पुग्दा त्यसो भएको रहेछ । पटक–पटक लसुनको सुप र तातो चियाको चुस्की बढाउँदै एक रात लुक्लामा काटेपछि भोलिपल्ट बिहान उठ्दा बल्ल तन–मन उकालो लाग्नका लागि तयार भयो ।

पहाडमा त्यति धेरै ओहोरदोहोर नगर्ने मानिसका लागि लुक्लाबाट नाम्चे पुग्ने बाटो १० देखि १२ घन्टाको हो । विदेशीहरू दुई दिन लगाएर त्यहाँ पुग्छन् । हिमालका केही चुचुरा लुक्लाबाटै देखिन थाल्छन् । त्यसमाथि बाटोभरि फुलिरहेका फूल, कलकलाउँदा झरना हेर्दै दूधकोसी नदी किनारै किनार र त्यसमाथि रहेका थुप्रै झोलुंगे पुलबाट वारि र पारि गर्दै पुगिन्छ ।

काटमार नहुने खुम्बु क्षेत्रभरको यात्रा गर्दा कुनै ध्यानातीत यात्राको अनुभव हुन्छ । पाइलैपिच्छे भेटिने ठूला–साना गुम्बा, माने, ध्वजा र खादाले कुनै पुण्यभूमि पुगेको अनुभव गराउँछ । मन्जोबाट युनेस्कोको विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज सुरु हुन्छ । नाम्चे पुगेपछि भने चारैतिर हिमाल टल्किन थाल्छन् । कचौराजस्तो सहरमा रंगीचंगी र स्थानीय बौद्ध संस्कृति झल्किने घरहरूले पोस्टरहरूमा अक्सर देखिने युरोपेली सहरको अनुभव गराउँछ । सियोदेखि सिमेन्टसम्म जहाजबाट लुक्लामा उतारेर भारी बोकाएरै नाम्चेसम्म आउँछन् । त्यसैले सामानको मूल्य चार गुणासम्म महँगिन्छ । त्यहाँ आधुनिक कफी सपदेखि डिस्को र क्लबसम्म छन् ।

TO TELL THE UN-TOLD STORIES OF SHERPAS

The interest of journalists -- Deepak Adhikari (Nepal) and Adam Popescu (USA) to work with the project -- Everest Sherpas: The High Price Tourism was triggred by the avalanche on Everest this april.

Adam had earlier been in Nepal in last autumn. He was here to write on the ecological footprints on Everest. When he met Deepak in a restaurant, they discussed about the kind of journalism they were interested in.

During the discussion both of them were in an agreement that there were several swathe of stories yet to be told. And they both found out that the story of Everest was one of them. Deepak could not deny the project when Adam came up with crowd-funding project to tell the stories of invisible people of the Himalayas.

हिमाली उद्धारक

हिमाली क्षेत्रमा हवाई उद्धारसम्बन्धी तीनमहिने तालिमका लागि सन् २०१० मा स्वीट्जरल्यान्ड पुगेका फिस्टेल एयरका हेलिकप्टर पाइलट सिद्धार्थ गुरुङ, सविन बस्नेत र लङ लाइन पोर्टर पूर्ण अवालेलाई एयर जम्र्याट कम्पनीदेखि नै पछ्याए, स्वीस नेसनल टेलिभिजनका लागि फिल्म बनाउने फ्रयांक सिन र हरि थापाले। 'हेलिकप्टर रेस्क्युअर इन द हिमालय' नाम दिइएको उक्त काम सोचेभन्दा राम्रोसँग भयो। तर, त्यसको अन्त्यमा सोच्दै नसोचिएको दुःखद घटना भयो। क्याप्टेन बस्नेत र नेपालको पहिलो लङ लाइन उद्धार विशेषज्ञ अवालेले हेलिकप्टरबाट उद्धारकै क्रममा ज्यान गुमाए।

आमादब्लम हिमालमा जापानी र जर्मन आरोही ६ हजार ५ सय मिटर उचाइमा अड्किएपछि उद्धारका लागि फिस्टेलका तर्फबाट उनीहरू गएका थिए। डोरीबाट उद्धार नगरी हेलिकप्टरको एउटा मात्र स्किडले टेकेर सुरुमा जर्मन नागरकिलाई उद्धार गरे। तर, दोस्रोपटक जापानी पदयात्रीलाई त्यसै गरी उद्धार गर्ने प्रयास दुस्साहस साबित भयो। "संयोगले जापानी नागरकि हेलिकप्टरमा नचढेकाले बाँच्न सफल भए," फिस्टेलका क्याप्टेन आशिष शेरचन भन्छन्, "दुर्घटनाको भोलिपल्ट म र सिद्धार्थ ती जापानी आरोहीलाई बचाउन उड्यौँ। हामीले प्रयोग गरेको शैली पनि सविनकै जस्तो थियो।" हिमालमा हुने हवाई उद्धार कतिसम्म चुनौतीपूर्ण काम हो भन्ने जान्न यही उदाहरण काफी छ।

सन् '९० को सुरुआती दशकसम्म नेपाली सेनासँग मात्र हेलिकप्टरहरू थिए, धेरैजसो कार्गो फ्लाइट गर्ने। र, ती १६ हजार फिटभन्दा माथि उड्न सक्दैनथे। जबकि, सगरमाथाको आधार शिविर नै १६ हजार ५ सय फिटमा छ। '९० को दशकको मध्यतिरबाट निजी हेलिकप्टर कम्पनीहरू आएसँगै उद्धारमा प्रयोग गर्न सकिने फ्रेन्च इक्युरयिल, अमेरकिन बेलजस्ता हेलिकप्टरहरू आए, जुन २३ हजार फिटको उचाइसम्म पुग्न सक्छन्। फिस्टेलका शेरचन थप्छन्, "क्षमता बढेसँगै साहसिक उद्धारका माग पनि बढिरहेका छन्।"

एउटा ब्रेकिङ न्यूजको सम्झना

सन् १९५३ मे २९ विहान ११.३० । संयुक्त अधिराज्यको लागि एउटा विशेष समय थियो, जसको एउटा टोली पृथ्वीको सबैभन्दा उच्च भाग अर्थात् सगरमाथामा पाइला टेकेको थियो । त्यसको ४ दिनपछि अर्थात् जुन २ मा अर्को विशेष दिन आउँदै थियो महारानी एलिजावेथ द्वितीयाको राज्यारोहण समारोह । ती दुईको समिश्रण बेलायती जनताका लागि ठूलो उपहार हुन्थ्यो । तर दूरदराजको गाउँ सोलुखुम्बु र लण्डन अहिले देखिनेभन्दा धेरै दूरीमा थिए । बेलायती पत्रिका ‘द टाइम्स’की पत्रकार जेन मोरिसको प्रयास त्यही दूरिलाई कम गर्नु थियो । दोस्रो विश्वयुद्ध, एङ्लो–अमेरिकन युद्ध सहजसँग कभरेज गरिसकेकी उनी खुसीको समाचार लेख्दा भने आत्तिरहेकी थिइन् ।

किनकि, समय कम थियो, प्रविधि अहिलेजस्तो थिएन र सबैभन्दा मुख्य कुरा त्यो समाचार ‘द टाइम्स’ले नै ब्रेक गर्नु थियो । त्यो एउटा पत्रकारको जीवनमा आउने महत्वपूर्ण क्षण थियो, जुन युद्ध रिपोर्टिङमा निकै क्रेजी देखिएकी २६ बर्षे मोरिसले उक्त अवसर पाएकी थिइन् ।

धन्न डेडलाइनभित्रै अर्थात् जुन १ मा समाचार लण्डनस्थित न्यूजरुम छिर्‍यो । र, भोलिपल्ट अर्थात् जुन २ मा पत्रिकाले इतिहासमै एउटा ठूलो समाचार ‘ब्रेक’ गर्‍यो । ‘फस्ट एकाउन्ट अफ एसेन्ट अफ एभरेस्ट’ शीर्षकको उक्त समाचार शीर्षक, ब्रेकर र समाचार गरेर कुल ५० शब्दको मात्र थियो । २ जुनमा लण्डनका सडकमा एकैसाथ बेलायतीहरु दुईटा ठूला खुसी मनाउन पाए, सगरमाथा आरोहण र नयाँ महारानीको राज्यरोहणको ।

यद्यपि त्यसबेला उनको बाइलाइन जेन नभई जेम्स मोरिसको नाममा छापिएको थियो । किनकि जन्मजात पुरुष जन्मिएका उनले आफूलाई सन् १९७२ लिंग परिवर्तन गरेपछि भने महिलाको रुपमा छिन् ।
****

सगरमाथा: तर, हाम्रो भएन

माधव बस्नेत र प्रदीप बस्याल 

यता नेपालले सगरमाथा आरोहणको हीरक महोत्सव कार्यक्रम गररिहँदा उता, बेलायतमा चाहिँ महारानी एलिजावेथ द्वितीयाले पनि प्रथम आरोहीका सन्तानलाई अतिथि बनाएर आफूले गद्दी सम्हालेको ६०औँ वर्षगाँठ मनाइन्। प्रथम आरोही तेन्जिङ नोर्गे शेर्पाका छोरा जाम्लिङ र सर एडमन्ड हिलारीका छोरा पिटर हिलारी सहभागी भएको रानी एलिजावेथको उक्त कार्यक्रमलाई विश्वभरका मिडियाले भव्य 'कभरेज' गरे। त्यो समाचारको चर्चा र ग्ल्यामर सेलाउन नपाउँदै विदेशी आरोहीलाई सगरमाथा आधार शिविर पुर्‍याएर फर्केको शेर्पा सहयोगीहरूको एउटा समूह काठमाडौँमा 'सगरमाथा कहिल्यै पनि नेपालीको हुन नसकेको' भन्दै बिलौना गररिहेको थियो। नेपाल पर्वतारोहण संघको कार्यालय नक्सालमा अध्यक्ष जिङवा जाङबु शेर्पासँग उनीहरू सगरमाथाबाट नेपालले खास लाभ लिन नसकेको बताइरहेका थिए। 

हुन पनि हो, भौतिक रूपमा विश्वको सबैभन्दा अग्लो शिखर सगरमाथा नेपालमा रहे पनि यससँग गाँसिएका भावना, सौन्दर्य, अर्थतन्त्र र मिथकहरू हाम्रा आफ्नै हुन सकेका छैनन्। सगरमाथाको देश भनेर गर्वले छाती फुलाए पनि या सगरमाथा विम्ब बनाएर अनेकन् गीत र कविता लेखिए पनि पहिलो आरोही तेन्जिङ नोर्गे शेर्पा नै सधैँका लागि नेपाली भइरहन सकेनन्। अरू त के कुरा भयो र !

भागमा सलामी मात्रै 

टाढाबाट हेर्दा सगरमाथा आरोहणबारे चर्को चर्चा, तामझाम र भव्यता झल्किन्छ। तर, सीधै भन्नुपर्दा नेपाल सरकारले पाउने सलामी दस्तुर मात्र हो। यसपटक वसन्त ऋतुमा २६ करोड ६६ लाख ७१ हजार ८ सय ४५ रुपियाँ सलामी दस्तुर संकलन भयो। ३२ वटा आरोहण दलले अनुमति लिएकामा तीनवटाले सलामी दस्तुर तिर्नुपरेन। अघिल्लो वर्ष २६ करोड ४६ लाख ५० हजार रुपियाँ सलामी दस्तुर संकलन भएको थियो। 

देखिने गरी नेपालले लिने आम्दानी यति भए पनि सगरमाथाका नाममा यसभन्दा कैयौँ गुणा बढी रकम सर्वोच्च शिखर आरोहणको अर्थतन्त्रसँग जोडिएको हुन्छ। यसको अधिकांश लाभ विदेशमा रहेका एन्जेन्सी र नेपालभित्रका एजेन्टहरूको हातमा पर्छ। नेपालभित्र रहेका कुन एजेन्सीले कति हजार डलरमा आरोहीहरूलाई आरोहण गराए भन्ने कुरा पनि खुलाउँदैनन्। सात वर्ष नेपाल पर्वतारोहण संघको नेतृत्व गरेका एसियन टे्रकिङ्का प्रमुख आङछिरङि शेर्पाका अनुसार सगरमाथा चढ्न सरकारलाई जति सलामी दस्तुर तिर्नुपर्छ, त्यसको दुई गुणा बढी रकम आरोहण क्रममा खर्च हुन्छ। "यो हिसाबले सगरमाथाका नाममा नेपालभित्र मात्रै वाषिर्क एक अर्ब रुपियाँको कारोबार हुन्छ," उनी भन्छन्, "सबैजसो कारोबार गुपचुप रूपमै हुन्छ। विदेशीसँग बार्गेनिङ् गर्न सक्ने एजेन्सीहरूले ३०/३५ हजार डलर पनि लिन्छन् तर नसक्नेको हालत खासै राम्रो छैन।"