बोल्ने अनुहार

बाटोमा हिंड्दा मानिसहरु टक्क अडिएर हेरुन् ।
“अम्मै के भ’को यस्तो !” भन्दै जिब्रो टोकुन् ।
“हजुरसँग एउटा फोटो खिचौं न ?” भनुन् ।

फेस पेन्ट गराउने तन्नेरीहरु यस्तै ठान्छन् । अझ अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिस्पर्धाका बेला त ‘वान एण्ड वन्ली’ बन्ने लहर चलेको छ आजकल । पारखीहरुले भन्ने गरेको पेन्टर अर्जुन भण्डारी, २५, सुनाउँछन्, “पत्रिकामा छापिने खालको, लाइभ खिच्ने क्यामेराले दोहोर्‍याई तेहेराई देखाउने खालको हुनुपर्‍यो ।”

फेस पेन्टिङको लहर कुनै बेला नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय खेल हुँदा वा विश्वकप फुटबल वा क्रिकेटका बेला मात्र हुन्थ्यो । “यो इन्फर्मल र रफटफ हुने शैली हो,” फेस पेन्टिङका एक सौखिन शक्ति दिपराजले भने, “भिडमा मानिसहरु हराउँछन् तर तपाईं हल्का मात्र पनि युनिक र क्रियटिभ पेन्टिङ आफ्नो अनुहारमा गराउन सक्नुभो भने भिडमा सबैभन्दा बढिले तपाईंलाई नै हेर्छन् ।”

अहिले मानिसहरु जमघट हुने अवसर भए हुन्छ फेस पेन्टिङ जोडिनु कुनै नयाँ अवसर बन्दैन । त्यसैले कन्सर्ट होस् वा मेला अनुहार रंगाएर हिंड्न रुचाउँछन् आजकल । अवसर पिच्छे केही शैली परिवर्तन् हुन्छन् तर उद्देश्य त्यही अरुलाई आकर्षित गर्ने नै हो । जस्तो, होलीमा हुने फेस पेन्टिङमा पाइने एउटा समानता भनेको त्यसले पूरै अनुहारलाई ढाक्छ । शिवरात्रीमा भने गाँजाका पातदेखि लिएर शिवका आकृतिसम्म अनुहारमा कुदिन्छन् ।

अहिले विवाह, बत्रबन्ध, बर्थडेजस्ता उत्सवहरुमा समेत फेस पेन्ट गराउन थालिएको पाइन्छ । विभिन्न अभियानमा समेत अहिले फेस पेन्टिङ जोडिन्छ । वातावरण सप्ताह मनाउँदा एक युवा अभियानकर्ताहरुले कतै अनुहारभरी हरियो पोतेर त कतै रुखका चित्र बनाएर सचेतनाको काम गरेका थिए । विरोधका लागि समेत फेस पेन्टिङ अहिले गतिलो माध्यम बनेको छ । 

असली डान्स

माडवारी समुदायमा विभिन्न चरणमा हुने विवाहमा एउटा अलग्गै पाटो छ, 'संगीत,' जहाँ गीतसंगीत र नाचगानमा रमाइलो गरिन्छ । कोरियोग्राफर प्रतिमा श्रेष्ठले जसका लागि प्रशिक्षण दिन जान्थिन् । तन्नेरीहरू नाच्न चाहन्थे, ऐश्वर्या राय, ऋतिक रोशनजसरी । उनीहरूले सिक्ने नाचका स्टेप पनि सही नै हुन्थ्यो । 'तर सोचेजस्तो राम्रो भने हुँदैनथ्यो,' झन्डै एक दशक अगाडि मनमा खड्किएको कुरा सम्झिन्छिन् श्रेष्ठ । 

अनि श्रेष्ठ स्वयं लागिन् स्वःअध्ययनमा । यु-ट्युबमा सयौं भिडियो हेरिन् । थुप्रैका नाच्ने शैलीलाई सूक्ष्मसँग केलाइन् । थप्छिन्, 'हामीमा बडी, पोज र जेस्चर (अंगहरूले दिने संकेत) को पक्ष निकै कमजोर छ ।' डान्समा यही नै हुनुपर्छ भन्ने त छैन । तर केही सतही तथ्यलाई नकार्न पनि मिल्दैन । जस्तो, साल्सा नृत्य हिपमा धेरै निर्भर रहन्छ त चरिया औंलामा । ब्रेक डान्स खुट्टामा निर्भर हुन्छ भने वेभडान्स छाती र हिपमा । तिनको पोस्चर ठीक भएन भने जुन कुनै राम्रा सूत्रसमेत असफल हुन्छन् । त्यसमाथि नृत्यमा जीवन्तता भर्न शरीरका ५ भाग अनुहार, हात, छाती, हिप र खुट्टा संवेदनशील हुन्छन् । अनुहारले नृत्यले दिन खोजेको भाव बोल्छ, हातले त्यसलाई आकार दिन्छ, खुट्टाले शक्ति सन्तुलन गर्छ, छातीले बहाव/तरंग बनाउँछ भने हिपले मुभमेन्ट देखाउँछ । प्रतिमा भन्छिन्, 'यसैले पनि नृत्यमा शरीरका हरेक अंगको स्फूर्तिदेखि पोस्चर कतिसम्म महत्त्वपूर्ण छ भन्ने बोल्छ ।' 

प्रतिमाले गरेको पनि त्यही नै हो । उनले प्रशिक्षण दिँदा पहिले नृत्यसँग जोडिने ती अंगको व्यायामबाट सुरु गर्छिन् जसलाई पनि जुन कुनै नृत्यमा एडप्ट गर्न सकिन्छ । 'यसरी सबै पक्ष मिलेपछि मात्र बल्ल नृत्यमा जीवन्तता आउँछ,' प्रतिमाको भनाइ छ, 'नत्र अरू सबै कुरा मिलिराखेको अवस्थामा पनि हामीलाई थाहा नपाइकन त्यो खल्लो भइदिन्छ ।' हालसम्म बालबालिका, युवा एवं अधबैंसे गरेर ३ हजार बढीलाई उनले प्रशिक्षण दिएकी छन् । उनको यो कोरियोग्राफी कलेज र इभेन्ट्समा अहिले निकै लोकपि्रय बनिराखेको छ । उनको काम थिएटरसम्बन्धी अमेरिकी प्राध्यापक डेबोरा मेरोलाले काठमाडौंमा प्रदर्शन गरेको एउटा नाटकभित्र पनि प्रयोग भएको थियो । श्रेष्ठले त्यसमा बलरुम क्विकस्टेप सिकाएकी थिइन् । पछिल्लो भ्यालेन्टाइनमा मात्रै उनले निर्देशक दिव्या देव निर्देशित नाटक 'दिल चाहता है' मा ट्याङ्गो डान्सको कोरियोग्राफ गरेकी थिइन् । 

प्रायः पार्टीहरूमा जोडीहरू अँगालिएर 'लिड एन्ड फलो' गर्दै नाच्ने ट्याङ्गो डान्स सिकाउने नेपालमा कोही नभेटिएपछि प्रतिमासम्म प्रस्ताव पुगेको थियो । उनी स्वयंलाई धेरै थाहा थिएन तर पनि केही समय अध्ययन गरेकै भरमा त्यो कामसमेत सकिन् । भन्छिन्, 'यु-ट्युब त मेरा लागि सीप सिकाउने प्राध्यापक वा विश्वविद्यालयझैं नै छ ।'  दिल चाहता हैमा चर्चित भारतीय कलाकार मुरद अलीले समेत अभिनय गरेका थिए । त्यसमा सेन्ट अफ अ वमन, अटम इन न्युयोर्क, प|mान्की एन्ड जोनी, वान्स अपन अ टाइम इन अमेरिकाजस्ता चलचित्रका दृश्यहरू जोडेर प्रस्तुति दिइएको थियो । क्विकस्टेप र ट्याङ्गो दुवै बलरुम डान्सका प्रकार हुन् जसमा प्रायः रोयल वा उच्च घरानियाँ नाच्छन् । यस नृत्यमा जोकोही राजकुमार/राजकुमारीजस्तो देखिन्छन् । 

'एक्टिभिजमका लागि मोडलिङ्’

काठमाडौँ स्कुल अफ लमा दोस्रो वर्षकी विद्यार्थी पुष्पा पलाञ्चोकी, २०, आफूलाई कलाकारभन्दा महिला अधिकारवादी भन्न रुचाउँछिन्। उनको अवधारणामा गत साता दामिनी फोटो प्रदर्शनी काठमाडौँ र बनेपामा सम्पन्न भयो। प्रदर्शनीमा राखिएका तस्बिरहरूले महिलाहरू समाजमा कसरी कुण्ठित, अपहेलित र असुरक्षित छन् भन्ने देखाएको छ । त्यसकी मोडलसमेत उनै हुन्। तस्बिर भने अभिषेक मास्के र शिलु जैनले खिचेका हुन्।

दामिनी फोटो प्रदर्शनी के कुरामा पृथक् रह्यो ?
सबैमा मैले एक्लै मोडलिङ् गरेकी छु। समाजमा महिलाले भोगिरहेका पीडालाई सादा कपडामा रंगको प्रयोगमार्फत अभिव्यक्त गरेकी छु भने फोटो सुट गरएिका स्थानले समेत धेरै अर्थ प्रकट गरेका छन्।

कुन रंगले कस्तो अवस्थाको प्रतिनिधित्व गरेका छन् ?
मैले पहेँलो, हरियो र सेतो रंग प्रयोग गरेकी छु। पहेँलो रगले दक्षिण एसियाका महिलाबारे बताउँछ भने हरियो रंगले उनीहरूका समस्या र त्यसबाट कसरी गुजि्ररहेका छन् भन्ने देखाउँछ । सेतोले कतैबाट साथ नपाएपछि हुने शारीरकि, मानसिक र भावनात्मक मृत्यु झल्काइरहेको हुन्छ।

अनि, स्थानको प्रयोग नि ?
स्थानको प्रयोग कतै प्रतीकात्मक छ भने कतै कुनै घटना सम्झाउन खोजिएको छ। जस्तो : मैले नागदहमा फोटोसुट गरेँ, जसको अर्थ महिलाहरू पवित्र भईकन पनि पखालिइरहनुपर्छ भन्ने थियो। ग्वार्कोमा बसभित्र विक्षिप्त अवस्थाको फोटोसुट गरेर दिल्ली ग्याङ् रेपको झल्को दिन खोजेकी छु। डुंगा तरेको फोटोमा मृत्युलाई झल्काइएको छ।

दामिनीको अवधारणाचाहिँ कसरी आयो ?
दामिनीको खास अर्थ बिजुली हुन्छ। मैले महिलाहरू बिजुलीझैँ बल्न सक्नुपर्छ भन्ने आवाज उठाएकी हुँ। दिल्ली ग्याङ् रेपको सिकार बनेकी युवतीको 'फेक' नाम पनि दामिनी नै थियो। यी दुई सन्दर्भको सम्मिश्रण हो यो। दिल्ली घटनापछि जसरी भारत र नेपालमा विरोधहरू भए, त्यसमा मैले समेत केही योगदान दिनुपर्ने ठानेर यसो गरेँ।

तपाईं कलाकार, मोडल कि अधिकारवादी ?
 मैले न कहिले मोडल बनुँला भन्ने सोचेँ, न भावी सोच नै छ। मैले त एक्टिभिजमका लागि मोडलिङ् गरेकी हुँ। आफूलाई कलाकार मान्दिनँ। किनभने, तस्बिर अरूले खिचेका हुन् । बरू, म महिला अधिकारवादी नै हुँ।