सहयोगका लागि मौन जुलुस

नेपालमा केही हुँदा विदेशमा रहेका नेपालीहरु समेत उत्तिकै तात्छन् । त्यहाँ पनि सभा सम्मेलन र जुलुस गर्छन् । तर हालै अमेरिकाको बोस्टनमा आयोजना गरिएको एउटा मौन जुलुस भने फरक प्रकृतिको थियो । कसैको सर्मथन र विरोधमा नभई उनीहरु नेपालमा रहेका केही सामाजिक संस्थालाई सहयोग जुटाउन जम्मा भएका थिए । ‘नेपालको लागि हिडौं’ नाम दिइएको उक्त र्‍यालीमा ३ सय  नेपालीहरु जम्मा भएर केही किलोमिटरको दूरी हिंडेका थिए जसमा प्रत्येक सहभागिले केही रकम उक्त अभियानको लागि योगदान दिए । 
अमेरिकास्थित एक नेपाली युवाहरुको संस्था “नेपालको युवा” र “बोस्टन नेपाली युवा अभियान” त्यसरी १९ हजार ८ सय ३५ अमेरिकी डलर (लगभग पन्ध्र लाख सयासी हजार नेपाली रुपयाँ) संकलन गरेका थिए  । जसमा सहभागिता जनाउन विभिन्न ५ सामाजिक संस्थाहरुले अमेरिकामा रहेको आफ्ना शुभेच्छुकहरुका सञ्जाललाई आग्रह गरेको थियो ।

उठेको कुल रकमबाट ७ हजार ६ सय ८० अमेरिकी डलर तीन नेपाली संस्थाहरुले पाउँदैछन् । नेपाल युवा संस्था सञ्जाल (आयोन) ले गरेको छनौटको आधारमा ‘वाक फर नेपाल’ अभियानको वेवसाइटमा नेपालमा कार्यरत सामाजिक संस्थाहरु मध्येबाट ७ उत्कृष्ठ परियोजनालाई छनौट गरेर राखेको थियो जसमध्येबाट खुला अनलाइन भोटिङको आधारमा पहिलो, द्वितीय र तृतीय छुट्याइएको थियो । सडक बालबालिका लागि सपना केन्द्रले सबैभन्दा बढि मन प्राप्त गर्‍यो र यसले त्यसमध्येबाट ५० प्रतिशत रकम पाउँनेछ भने लागु पद्धार्थ विरुद्धको अभियानमा कार्यरत संस्था ‘सानो पाइला’ र प्लाष्टिक मुक्त इलामले क्रमश: दोस्रो र तेस्रो बढि मत प्राप्त गरे जसले जसले उक्त मतको आधारमा ३० प्रतिशत २० प्रतिशत रकम पाउनेछन् । “कुल रकममध्ये बीस प्रतिसत उक्त अभियानकै कोषमा राखिएको छ भने बाकी रकम उक्त अभियान संचालन गर्ने ५ सामाजिक संस्थाहरुमा बरोबरी रुपमा जानेछ ।”, आयोनका महासचिव ब्रबिमकुमारले बताए ।

This appeared in NEPAL magazine

अब्बल अध्ययन

विश्वका शीर्ष कलेजमा पढ्ने नेपालीहरुको कथा

Shambhubabu Koirala, MIT

“लण्डनमा मेरो होस्टेलबाट कलेजसम्म पुग्नको लागि स्कुल गाडि पकड्नु पथ्र्यो । सामान्य हिंडाइले म १४ मिनेटनमा उक्त गाडि पकड्न सक्थें । तर जब गाडि आउन ७ मिनेट बाँकी रहन्थ्यो, तब मात्र म होस्टलबाट हिँड्थे । गाडि छुट्न नदिनको लागि मैले आफ्नो गतिलाई दोब्बर पार्नु पथ्र्यो । त्यसो गर्दा पनि मैले आफ्नो २ बर्षे पढाईमा कहिल्यै कक्षाहरु छाड्नु परेन । त्यही ७ मिनेटको समय नै मैले रमाइलोको लागि तयार पारेको एउटा समय थियो । गाडि छुट्न नदिनको लागि दुर्गुने उक्त समयमा  सडकमा देखिने व्यक्तिहरु, गाडिका आवाजहरु, चराचुरुंगीका स्वरहरु र मेरो शरीरमा स्पर्स गरेर जाने हावाहरुले मलाई निकै आनन्द दिन्थ्यो ।” शम्भुबाबु कोइराला, २१, को यही भाव समेटिएको “एप्लिकेसन एसे” ले उनलाई विश्वका प्राविधिक विद्यार्थीहरुको ड्रिम कलेज म्यासाच्युचेट इञ्स्चिच्युच अफ टेक्नोलोजी     (एमआईटी) मा भर्ना दिलायो । “तिमीले रमाइलोको लागि गर्ने कुनै एउटा काम उल्लेख गर ?” भन्ने प्रश्नको उत्तरमा उनले उक्त निबन्ध लेखेका थिए ।

Roshan Sharma, Williams 

त्यसैले अहिले उही सोलुखुम्बुको २१ बर्षे ठिटो एमआईटीमा छन् । स्नातक तहमा एमआईटीमा अहिले ४ जना नेपाली विद्यार्थीहरु मात्र छन् । युएस न्युजले बर्षेनी निकाल्ने विश्वका उत्कष्ठ कलेजहरुको रेङ्किङमा यसपटक एमआईटी पांच नम्बरमा छ भने इञ्जिनियरिङ तथा आइटी कलेजको सूचिमा एक नम्बरमा । धेरैपटक समग्र मुल्यांकनमा पहिलो नम्बरमा पनि परिसकेको एमआईटीको लागि कहिलेकाहीँ रेङ्किङमा केही तलमाथि पर्दैमा खासै ठूलो असर गर्दैन । शम्भुबाबु भन्छन्, “म एमआईटी के हो भनेर प्रस्ट्याउनै सक्दिन । यो सबथोक हो ।” उनको भनाई आफैमा एमआईटीको विशेषता झल्काउने एउटा प्रयाप्त आधार थियो । पूर्व संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव कोफी अन्नान, एपोलो ११ का अन्तरिक्षयात्री बज एल्ड्रीन, अमेरिकी बैंक ‘फेडरल रिजर्भ’ का अध्यक्ष बेन बर्नाकीजस्ता कयौं चर्चित एवं प्रभावशाली व्यक्तिहरु जन्माइसकेको एमआईटी कतिसम्म अगाडि छ भन्ने जान्न २००१ को नोबेल पुरस्कारलाई आधार बनाउँदा  पनि हुन्छ, जहाँ ५ विधामा ८ जना एमआईटीसबद्ध व्यक्तिहरुले पुरस्कार हात पारेका थिए ।

Kiran Rana, Stanford 

के छ त्यस्तो एमआईटीमा ? शम्भुले कारणका फहरिस्त सुनाए, “सबैखाले विचारको कदर, प्रयाप्त रिसर्च र सिर्जनशील विद्यार्थीको जमघट ।” उनले भनेको तेस्रो कारणबाटै शुरु गरौं । तर को कति सिर्जनशील भनेर नाप्ने मापदण्ड के त ? “अफ्कोर्स एप्लीकेसन्स एसेज”, उनले थपे, “एमआईटीले चाहेको भए स्याट (गणित र अंग्रेजी समेटिएको एउटा परीक्षा जसकै आधारमा धेरै विश्वविद्यालले छात्रवृत्ति दिन्छन्) मा शतप्रतिसत अंक ल्याएकालाई मात्र पनि लिन सक्थ्यो तर उसले त्यो भन्दा बढि सिर्जनशील विद्यार्थी खोजिराखेको हुन्छ ।” निवेदकहरुको निबन्धमार्फत उसले जीवन र आफ्नो करिअरलाई कसरी लिइराखेको छ भन्ने जान्न खोज्छ । र, विद्यार्थीले भर्ना पाउने सबैभन्दा बलियो आधार पनि त्यही नै हो । त्यसैले एमआईटीजस्ता राम्रो कलेजमा भर्ना पाउनु पछाडिको एउटा प्रमुख कारण “एप्लिकेसन्स आर्ट” नै हो जस्तो लाग्छ उनलाई ।

उसो त बुढानिलकण्ठ स्कुल, काठमाडौंबाट एसएलसी सकेपछि उनी प्लसटु सरहको अन्तर्राष्ट्रिय ब्याक्यालोरियट (आईबि) पढ्न छात्रवृत्तिमै लण्डन पुगेका थिए । त्यहाँबाटै उनको लागि एमआईटी सपना शुरु भएको थियो । आईबि सक्नुअघि एउटा ४ हजार शब्दमा ‘एक्टेन्डेड एसे’ (थेसिसजस्तो) लेखनुपर्छ जतिखेर उनले नेपालको यार्सागुम्बाबारे अध्ययन गरेका थिए । त्यसबारे थप रिसर्चका उनले राम्रो वातावरण हुने कलेजको खोजीमा थिए । उनको भाग्य बलियो रहेछ । अन्तत: बार्षिक ६० हजार डलरको छात्रवृत्तिमा एमआईटी नै जुर्‍यो उनको लागि ।

नशापछि ब्यूँझिएको जीवन

कुनै बेला उनी बडीबिल्डिङ्का निकै सोखिन थिए। पढाइमा भने साधारण। दैनिक छ घन्टाभन्दा बढीको शारीरकि अभ्यास। ३० वर्षअघि त्यही शारीरकि बनोट र तन्दुरुस्तीका कारण साधुराम खड्गी, ४६, वीरगन्जमा सबैका आकर्षण थिए। पछि उनै खड्गी वीरगन्जमा लागूऔषध दुव्र्यसनीका 'गड फादर'झैँ भए। जीवनका २५ वर्ष त्यसैगरी बिताएका उनको जीवनको रंग अहिले फेरिएको छ। उनी अहिले लागूपदार्थविरुद्धको अभियानकर्ताका रूपमा छन्, स्थानीय सामाजिक संस्था 'सानो पाइला'मार्फत।

उतिबेला कहीँ झैझगडा पर्दा साधुरामको उपस्थिति अनिवार्यजस्तै हुन्थ्यो। उनी आफ्नो शक्ति प्रदर्शन गर्न शारीरकि आक्रमण गर्थे। आफूजस्ता पाँच जनाको ग्याङ् थियो उनको। उनी यतिसम्म फुर्तिला थिए कि एउटा राँगा काटेर १५ मिनेटमा मासु मिलाउनेसम्मको काम एक्लै सक्थे। यद्यपि, फरकफरक दुई घटनापछि उनको जीवनले एउटा बेग्लै मोड पायो। उनको ग्याङ्कै एक जना साथीले ड्रग्स ओसारपसार गर्ने काम सुरु गरे। पैसाको अभाव हुँदा पनि साथीहरूले तिरििदनाले ड्रग्स पाउनु ठूलो कुरा हुँदैनथ्यो साधुरामका निम्ति। उनले 'ब्राउन सुगर' लिने क्रम बढ्दै गयो। पैसा जम्मा गरेर पठाएपछि कुरअिरमार्फत काठमाडौँबाट ब्राउनसुगर आउँथ्यो। पछि नजिकैको भारतीय बजार रक्सौलमै ब्राउन सुगर पाइन थाल्यो, जसले उनलाई झन् सजिलो भयो। उनलाई पछ्याउने साथीहरूले पनि ड्रग्सको प्रयोग गर्न सुरु गरे। "जति बढी प्रयोग गर्ने साथीहरू हुन्थे, वातावरण त्यति सहज हुन्थ्यो," उनी सम्झन्छन्, "धेरैपटक आफूलाई सम्हाल्न नसकी रातमा सीमापार िपुगेर ड्रग्सको सेवन गर्थें।"

उनको सात जनाको ग्याङ्मा तीन जनाले ड्रग्सको उच्च मात्राका कारण ज्यान गुमाए। उनलाई त्यसबेलादेखि नै लाग्न थालेको थियो, अब ड्रग्स छाड्नुपर्छ भन्ने। उनी स्वयंले त्यसक्रममा कति पैसा उडाए, त्यसको लेखाजोखा छैन। श्रीमतीको सात लाख बराबरको गरगहनासमेत बेचेर ड्रग्समै लगाए। ड्रग्स लिने मात्र नभई सिरन्िजको प्रयोगसम्म गर्न सुरु गरसिकेका थिए उनले।
साथीहरूको मृत्युपछि नशाको लत छाड्ने भन्दै पोखरास्थित 'नौलो घुम्ती' नामक पुन:स्थापना केन्द्र पुगे। ड्रग्सको कडा अम्मली भइसकेका उनलाई त्यति सजिलो थिएन। सम्झन्छन्, "हड्डीमा कीरा छिरेझैँ लाग्ने, अरूका कुरा सुन्न दिक्क लाग्ने, एक्लै बस्न मन लाग्ने, रातभर सुत्न नसक्ने हुन्थ्यो।" उनले छाड्ने क्रममा “पेनकिलर” को प्रयोग गर्न थाले जसले ड्रग्सबाट केही मुक्ति दिए पनि अन्तत: पेनकिलरको लत बसाल्यो । तर उनी यसबखत पूर्ण रुपबाट लागुपदार्थ छाड्न चहान्थे । नारायणी उपक्षेत्रिय अस्पतालको छेवैमा केही स्थानिय युवा कार्यकर्ताहरुले निरन्तर निगरानी गर्ने गरी उनले ३ महिना बिना ड्रग्स काटे । उनी सडकछेउमै सुते, त्यहीँ खाना खाए । कमजोरीले गल्दा वा छटपटाउँदा पनि उनले पुन: ड्रग्स लिएनन् । “कि छाडेर आउँछु, कि त मरेर आउँछु भनेर निस्केको थिएँ”, सम्झन्छन्, “मैले छाड्न सके पनि वा नसकेर मरिहाले पनि समाजको लागि एउटा पाठ होस् भन्ने थियो ।” तर, हिजोआज उनलाई लाग्छ, त्यसबेला लत छाड्न नसक्नुमा पहिले आफ्नो मनमा 'सकिन्छ' भन्ने आत्मविश्वास पूर्ण रूपमा नहुनु थियो। अन्तत: उनले लागूपदार्थको कुलतबाट मुक्ति पाइछाडे।