सिजन अफ ‘अम्ब्रेला’

अब बर्षा शुरु भइसकेकोमा शंका गर्न छाड्नुस । किनकि काठमाण्डुमा छाताको अत्याधिक बिक्री शुरु भइसकेको छ । चाहे त्यो हिँड्दा हिँड्दै पानीले रुझेर होस् या दिनहूँ बढिरहेको बर्षे झरीसँग जुध्ने तयारी स्वरुप हरेकजसोले आफूसँग एउटा छाता राख्न थालिसेका छन् । झरी परिरहेको दिनमा माथिबाट हेर्ने हो भने अब मानिसका टाउकोहरु देखिँदैनन्, देखिन्छन् त रंगिचंगी र ठूलासाना छाताहरु । झट्ट हेर्दा लाग्न सक्छ, यो पानीको मौसम नभई अम्रेलाको मौसम हो । अझ तन्नेरीहरुको बढ्दो प्रयोगसँगै छाताहरु अब दैनिक आवश्यकता मात्र गनिंदैनन्, यो बर्षे फेशनको एउटा महत्वपूर्ण पक्ष बनिसकेको छ ।

तर छाताहरु मात्रको बिक्रीको लागि भनेर काठमाण्डुमा छुट्टै पसलहरु छैनन् । अझ मलहरुमा छाताहरु झनै कम भेटिन्छन् । ‘छाता फुटपाते ब्यापार हो’, सुन्धारास्थित काठमाण्डु मलको अगाडि भेटिएकी एक छाता व्यापारी रीता अधिकारीले सुनाइन् । झरी पर्दै गएको हालैको एक साँझ उनको बेफुर्सदी रहरलाग्दो देखिन्थ्यो । भन्दैथिइनन्, ‘बर्षा शुरु हुने पहिलो महिनामै हो छाता व्यापार आकासिने । दोस्रो महिनातिर त सबैसँग यो सालको लागि कम्तिमा एउटा छाताको जोहो भइसक्छ ।’ त्यसो त न्यूरोड खिचापोखरीमा भेटिएका सिभिल इञ्जिनियर अञ्जन खनालले यसपटकको बर्षाको लागि भनेर आफ्नी बहिनीसाथ छाता किन्नमा व्यस्त थिए । ‘आफूलाई त सिम्पल भए चल्छ’, आफूले किनेको मार्वल छाता (बाहिरपट्टि कालो र भित्र सेतो रंगको) देखाउँदै  अञ्जनले भन्दैगर्दा उनकी बहिनी अस्मिताको मनखाँदो रोजाई अझै भेटिएको थिएन । ‘नयाँ खालको खोज्दैछु’, अस्मिताले बताइनन्, ‘झरीमा कलेजमा पुग्दा केटीहरुले पानीले त रुझिनस् भन्दैनन्, बरु उल्टै छाता यस्तो र उस्तो भन्दै तुलना गर्न शुरु गरिहाल्छन् ।’ उनका अनुसार त्यसैले पनि लेडिज छाताको बढि प्रकारहरु बजारमा भेटिन्छन् । ‘सामान्य रुपमा भन्नुपर्दा केटीहरुले रोज्ने भनेको रंगीचंगी छाताहरु नै हुन्’, अस्मिताले अर्को राज बताइनन्, ‘त्यसबाहेक हाम्रो पर्समै पनि सजिलै अट्ने छाताहरु हाम्रो रोजाइमा पर्छन् ।’ त्यसकै कारण पनि केटीहरुका आँखा ३ फोल्डिङका छाताहरु बढ्तै पर्नेगर्छ । उता अञ्जन भने केटाहरु फेसनेवल रुपमा छातामा त्यती धेरै रुचि नराख्ने बताउँछन् । तर भन्छन्, ‘ग्रुपमा हो हामीहरुले प्राय: छाता ओड्न रुचाउने ।’ फलामको टुप्पो भएको ठूलो छाता जसको समात्ने ‘कर्क ह्याण्डल’ काठ वा फलामले बनेको घुमाउरो हुन्छ, ती हाइकिङ वा ट्रेकिङ जाँदा बढि रुचाइने अञ्जन बताउँछन् । भन्छन्, ‘पानी पर्दा ठिकै छ नपरे उकालो चड्न साहारा लिने लठ्ठीको नि काम गर्छ ।’ तर सामान्य रुपमा पानीबाट जोगिन केटाहरुले ओड्ने भनेको ‘मार्वल’ र ‘चेक’ छाता नै रहेको छाता विक्रेता रीता अधिकारीको अनुभव छ ।

अञ्जनले त्यसो भन्दैगर्दा पाटन क्याम्पस ग्रामिण विकासमा स्नातक गर्दै गरेकी प्रतिभा पोखरेल, २०, पनि आफ्नो दैनिक प्रयोगमा ‘डबल कलर’ र ‘डबल लेयर’ भएका छाताहरु प्रयोग गर्ने भएता पनि दाईका छोराछोरीलाई स्कुलसम्म पुर्‍याउन ठूला छाताहरु प्रयोग गर्ने बताउँछिन् । ‘नत्र हाम्रो लागि त पानीबाट मात्र बच्न नभई गर्मीमा समेत छाला डढ्नबाट जोगाउन समेत पर्ने हुँदा धेरैजसो ह्याण्डव्याग वा पर्समा छाता छुटाउँदैनौं’, उनले हाँस्दै भनिन्  ‘काठमाण्डुको मौसमको त भर नै हुँदैन, त्यसैले यो त कतै हिंड्दा छुटाउनै नहुने बाइकको लाइसेन्स जस्तो पो हो त ।’


प्रतिभाले भनेजस्तै मौसमको ठेगान नहुने बेलायतमा हरेकजसो व्यक्तिको हातमा छाता छुट्दैन । नेपालमा भने यो महिलाहरुमाझ बढि लोकप्रिय छ । ‘केटाहरु अहिले रेनकोटतर्फ बढि आकर्षित छन् नि त’, मृतुञ्जय झा, २२, ले मसिनो स्वरमा कानमा भने, ‘तपाईं मान्नुस् यार, दिनहूँ ओड्ने नगरेता पनि मेले धेरै केटाहरुले व्यागमा छाता राख्ने गरेको देखेको छु । उनीहरु पानी परिरहेको बेला कतै केटीलाई देखे भने त्यही छातालाई नै सहयोग गरेजस्तो गरेर गफ गर्ने अस्त्रको रुपमा प्रयोग गर्छन् ।’ तर छाताको आफ्नै खाले विशेषता रहेको हुनाले रेनकोटले केटाहरुमा यसको विस्थापन नै गरिसकेको भन्न नमिल्ने उनी ठान्छन् । भन्छन्, ‘म स्वयं छाता ओड्छु । यसले मलाई रेनकोटले भन्दा बढि सहजता पनि गराउँछ ।’ व्यावसायिक काममा जाँदा भने ‘सिंगल कलर’ को छाता ठिक मानिन्छ । कतिले आफूले लगाउने कपडाको कलरसँग मिलाएर पनि छाता ओड्ने गर्छन् । विश्व बजारमा आजकल ‘कार्टुन प्रिन्टेड’ छाताहरु चलिरहेता पनि नेपालमा भने ती कमै पाइन्छन् । पारदर्शी छाताहरु पनि बजारमा आएका पछिल्ला छाताका फेसन हुन् ।

उता छातालाई धेरै पहिले विकसित भएर पनि अझैसम्म उत्तिकै रफ्तारमा चलिरहेको फेसनको रुपमा पनि हेरिन्छ । नेपालमा सबैभन्दा बढि चाइनिज छाताहरु भेटिन्छन् । ‘सस्तो छ नि त π’ न्यूरोडमा अर्का छाता व्यापारी कृष्ण थापा भन्छन्, ‘मकहाँ डेढ सयदेखि लिएर चार सय पचास पर्नेसम्मका छन् ।’ उनका अनुसार ‘एउटा छाता एउटा सिजनको लागि’ मात्र ठान्ने भएकाले पनि धेरैले महंगोमा छाता किन्दैनन् । काठमाण्डुमा धेरै विकल्प मध्येबाट छाता छान्ने हो भने असन, महाबैद्ध र न्यूरोडभित्रका होलसेल पसलहरु नै धाउनु ठिक हुन्छ । नत्र विभिन्न मल बाहिर राखिएका फुटपाथ पसल नै हुन् ।

छाताको प्राचिन महत्व बुझ्न धेरै दु:ख गर्नुपर्दैन । कला, संस्कृति र सीनेमाहरुको विकासक्रमलाई मात्र हेर्ने हो भने यसको छनक सजिलै पाउन सकिन्छ । प्राचिन समयदेखि अहिलेसम्मका हरेक कालखण्डमा निर्मित चित्रकला, मूर्तिकलादेखि लिएर सीनेमासम्म छाताको प्रशंग कहिँ न कतै जोडिएकै हुन्छन् । फरक यत्ति हो– पहिले छातालाई सम्रान्तहरुले मात्र प्रयोग गर्थे वा यसको प्रयोग धार्मीक र सांस्कृतिक रुपमा बढि हुन्थ्यो भने अहिले यो बालबालिका, युवा देखि लिएर बुढापाकासम्मको घाम–पानी छल्ने प्रिय दैनिक साधन बनेको छ ।
   
This appeared in print at Hello Shukrabar (KANTIPUR) dated 1st of July, 2011. Click HERE for e-paper view.