सम्झनामा चन्द्रविक्रम बुढाथोकी

समाजसेवी तथा शिक्षाविद् चन्द्रविक्रम बुढाथोकी अब यस संसारमा रहेनन्। काठमाडौँको कीर्तिपुरस्थित आफ्नै घरनजिक गाडी पर्खिरहेको अवस्थामा तीव्र गतिमा आएको मोटरसाइकलले ठक्कर दिएपछि घाइते भएका उनको दुई महिनाभन्दा बढी अस्पताल भर्ना भएपछि हालै निधन भएको थियो। उनी ७० वर्षका थिए। 

उनले लामो समय त्रिभुवन विश्वविद्यालय (त्रिवि)मा इतिहास प्राध्यापन गरेका थिए भने सेवानिवृत्त हुने समयमा मानविकी संकायको सहायक डीन थिए। तर, उनको बढी प्रसिद्धि भने सेवानिवृत्त भएपछि गरेको 'प्राङ्गारकि खेती' प्रवर्द्धनको कामले दिलायो। फोहोरलाई मोहोर बनाउने अभियानले सरकारी तवरमा कुरा मात्र बढी गररिहेका बखत उनले निजी पहलमा सो अभ्यासको सुरुवात गरेका थिए। उनले कालीमाटी तरकारी बजारबाट निस्केको फोहोरलाई संकलन गरेर कीर्तिपुरको चोभारमा 'नेपाल कल्पवृक्ष' नामक कारखाना खोलेका थिए, जहाँ तरकारी बजारबाट निस्कने मासिक झन्डै १५ टन फोहोर खपत गरेर मल बनाइन्थ्यो। प्राङ्गारकि मल उत्पादन गर्नसमेत केही रसायन प्रयोग भइराखेको परपि्रेक्ष्यमा उनले त्यस्ता रसायनको निकै कम प्रयोग गरेरै ठूलै रूपमा प्राङ्गारकि मलको उत्पादन सुरु गरेका थिए। 

उनलाई नजिकबाट चिन्नेहरू बुढाथोकीको नवीन प्रयोग तथा धैर्य क्षमताको प्रशंसा गर्छन्। प्राङ्गारकि मललाई छिटो कुवाउन उनले त्यस्ता थुप्रै घरेलु अभ्यास गरेका थिए। र, अन्त्यमा आफ्नै र्फममा पालिएको बंगुरको मललाई 'ट्राइकोडर्मा' औषधीसँग मिसाएर निस्केको पदार्थ सफल भएको थियो, जसको प्रयोग उनले आफ्नो उद्योगमा गरे। उनी पेसाले इतिहासका प्राध्यापक भए पनि यसरी प्राङ्गारकि मल अभियानमा रहेको सक्रियता उनका विद्यार्थीदेखि छिमेकीसम्मका लागि अचम्मको विषय थियो। उनी आफँले उत्पादन गरेको मलको विशिष्टता नाप्न स्वयं विभिन्न जातका खेतीमा समेत सक्रिय हुन्थे र त्यसमा समस्या आउँदा पुनः मलको गुणस्तरीयतामा समस्या आयो कि भनेर पुनः जाँच गर्थे।

त्रिविमा पढाउँदासमेत उनले बीचमा समय निकालेर प्राङ्गारकि खेती र मल निर्माणको कुरा रोचक ढंगले जोड्ने विद्यार्थी बताउँछन्। त्यसबाहेक उनको सरल स्वभाव धेरै विद्यार्थीका बीचमा चर्चित थियो। पछिल्लो समय उनी विश्वविद्यालयका सेवानिवृत्त शिक्षक तथा कर्मचारीको हकहितका मुद्दामा समेत क्रियाशील थिए। कीर्तिपुर क्षेत्रबाट विद्यावारििध गर्ने सुरुवातीका निकै कम व्यक्तिमध्ये उनीसमेत रहेकाले त्यहाँ उनको प्रसिद्धि पुरानादेखि नयाँ पुस्ताका व्यक्तिहरूसम्म थियो। उनले सफल अभ्यास गरेको उक्त कदमलाई सरकारी पक्षले बृहत् रूपमा लैजान सके काठमाडौँका जनताले राहत त पाउँछन् नै, उनका लागिसमेत त्यो सबैभन्दा ठूलो सम्मान हुने थियो।