सञ्चारमाध्यमले राउटेसँग जोडिएका समाचारलाई पछिल्लो समय यतिधेरै प्राथमिकतासाथ छापिराखेका छन् कि यी जंगली फिरन्ते मानवजाती अब कुनै नौला रहेनन् । तर राउटे आफैमा एउटा जटिल मानवजाती हो जसलाई पत्रपत्रिकामा आउने समाचार मात्रकै कारण सहजै बुझ्न सकिंदैन । त्यसमाथि अहिले उनीहरु आफ्नो अस्तित्व र परिचय संरक्षणका लागि संघर्ष गरिराखेका छन् । एकथरी राउटेलाई सामाजिक मानिससँग घुलमिल गराउँदै परिवर्तन गर्नुपर्ने सोच्छन् भने अर्काथरीले भने त्यसो गर्दा ‘राउटे’ राउटे नै नरहने हुँदा उनीहरुकै परिवेशमा स्तरोन्नती गर्नुपर्ने ठान्छन् । उनीहरु जीवनकै सबैभन्दा जटिल मोडमा छन् जसको प्रतिबिम्ब गौरीबहादुर कार्कीको मानवशास्त्रीय अध्ययन ‘दोसाँधका राउटे’ ले गर्छ ।
आफ्नो सरकारी जागिरको दौरान तीन दशकअघि नै राउटेलाई पहिलोपटक भेटेका कार्की यसबिचमा पटक पटक उनीहरुलाई भेट्न पाए । मावनशास्त्रीय अध्ययन भएको कारण यतिलामो अवधी आफ्नै त्यसमा आएका परिवर्तन आफ्नै आँखाले देख्न पाउनु निकै मूल्यवान काम हुन्छ जसमा लेखक ‘लक्की’ छन् । यसअघि पनि राउटेबारे केही मानवशास्त्रीय अध्ययन नभएका होइनन् तर तिनमा भन्दा यो फरक हुनु भनेकै यसले संगालेको लामो अनुभव र लेखकको राउटेसँगको नजिकको सामिप्यता हो । कार्की राउटेसँग मितेरी साइनो नै गासेका व्यक्ति हुन् ।
बसोबासको ठेगान नभएको यो जाती कृषि एवं पशुपालन कुनै गर्दैन । जंगली कन्दमुल र बाँधर मारेरै खाएको भरमा यसको पुस्ता यहाँसम्म आइपुगेको हो । तर यो कति पुरानो भन्ने ठ्याक्कै यकिन समेत छैन । कतिपय ठान्छन्, यिनीहरु लडाँइमा छलिएका वा भागेका सैनिक हुन् जो शत्रुले लखेटेर वा हारेर भाग्दै गर्दा मारिने आशंकाले जंगलमै लुकेर बसे । तर वंशवृद्धिको क्रमलाई हेर्दा त्यसमा समेत प्रश्न गर्न सकिने थुप्रै ठाउँ छन् । अर्कोतर्फ यिनीहरु सामाजिक मानव जातिबाटै टुक्रिएर गएका हुन् भन्ने त्यस्तो कुनै संकेत पनि सामाज वैज्ञानिकहरु पाउँदैनन । न त राउटेको भाषा अरु कुनै ठाउँमा नै सुन्न पाइन्छ ।
राउटेको उत्पत्तिबारे दोसाँधका राउटेमा कुनै नौला कुरा त छैनन् तर नेवारी भाषासँग मेल खाने केही शब्दले त्यसमा एउटा बहस र अध्ययन हुन सक्ने बाटो भने देखाइदिएको छ । राउटेबारे प्रचलिन मित्या कुराहरुको राम्रै संग्रह पुस्तकमा छ तर ती साँच्चै मिथ्या मात्र हुन् वा सत्य हुन् भन्ने चित्तबुझ्दो जवाफ कतै भेटिंदैन । राउटेको संस्कार, बानी व्याहोराका बारेमा येथेस्ट तर पहिले नै प्रकाशमा आएका कुराहरु नै छन् ।
पुस्तकको नाम अनुसार जसरी यिनीहरु परिवर्तनको दोसाँधमा रहेको देखाउनु पथ्र्यो त्यस्ता सामाग्री निकै कम हुनु नै पुस्तकको एउटा प्रमुख कमजोरी हो । पैसाको महत्व नै नभएको जातीमा सरकारले अहिले मासिक एक हजार रुपयाँसम्म भत्ता दिंदा उनीहरुको बानी नै फेरिएको छ । मानव भएर पनि राउटे फिरन्ते जीवन अहिलेसम्म यापन गर्न सक्नुमा नेतृत्वको सम्मान गर्ने परिपाटीले काम गरेको छ जुन अहिले क्रमश: त्यही पैसा प्रवेशको कारण भत्कंदैछ । अहिले विभिन्न गुटका मुखियाहरु छन् । त्यही पैसा प्रवेशकै कारण उनीहरु शिकार खेल्ने, घुम्नेजस्ता काम विस्तारै त्यग्दैछन् । त्यसले उनीहरुको अस्तित्वमाथि पार्नसक्ने सकारात्मक/नकारात्मक असरको लेखाजोखा कमै भएको छ पुस्तकमा ।
डिजाइन, शुद्धाशुद्धी र भाषा निकै कमजोर छ । कतैकतै उनको अनुभवको संगालो पढेझैं लाग्ने पुस्तकमा मानवशास्त्रीय अध्ययनको पूर्ण खाका भेटिंदैन । केही पुर्नलेखन र राम्रो सम्पादन भएको भए लेखकले समातेको कोण र उनको अनुभवको आधारमा यो राउटेबारेको नयाँखाले पुस्तक बन्न सक्थ्यो । यद्यपि केही कमजोरीका बिचमै पनि दोसाँधका राउटे पढ्दा पैसा असुल चाहीँ हुन्छ ।
दोसाँधका राउटे
लेखक: गौरीबहादुर कार्की
प्रकाशक: पैरवी बुक हाउस
पृष्ठ: १८२+१९
मूल्य: २५० रुपियाँ
No comments:
Post a Comment